1820-12-29     1889-11-04

Tytus Chałubiński

Wielki propagator Podhala, przyrodnik, lekarz, "odkrywca" Zakopanego, Król Tatr. Te określeniaprzysługują jednemu człowiekowi - Tytusowi Chałubińskiemu. Prekursorowi klimatolecznictwa w Polsce, miłośnikowi przyrody i przyjacielowi górali. Dzięki niemu rozwinęła się turystyka górska. Jako pierwszy turysta przechodził drogi dotąd znane jedynie góralom-kłusownikom np. przez Kozią Przełęcz. Swym przykładem zachęcał innych, a jego wycieczki odegrały dużą rolę szkoleniu górali na przewodników. Na cześć doktora z Warszawy nazwano przełęczy w głównej grani Tatr - Wrota Chałubińskiego.

Chałubiński przyczynił się też do rozwoju Zakopanego. Powołał kasę zapomogowo-pożyczkową, wspomagał powstawanie szkół, współtworzył Towarzystwo Tatrzańskie powstałe w 1874 r. i był jednym z pierwszych badaczy przyrody tatrzańskiej. Jego staraniem Zakopane zyskało pod koniec XIX wieku status stacji klimatycznej. Był to człowiek, który potrafił znaleźć złoty środek między rozwojem Zakopanego a szacunkiem do środowiska naturalnego.

–" Nie ma w Zakopanem, w Tatrach jednej drobnej sprawy, która by nie była przez niego zapoczątkowana lub dokonana "– pisał o Chałubińskim Stanisław Witkiewicz. – "Zakładał szkoły, budował drogi, tworzył banki, stowarzyszenia. Wprowadzał wszystko, co mogło ucywilizować, uspołecznić, uszczęśliwić lud góralski i wszystko, co mogło wpłynąć na rozbudzenie zamiłowania do Tatr w społeczeństwie i ułatwienia mu dostępu i pobytu w tych, do niedawna, dzikich, nieznanych światach."

Tytus Chałubiński urodził się w Radomiu 29 grudnia 1820 roku. Jego pierwsze spotkanie z Tatrami miało miejsce w 1848 roku, gdy jako lekarz podczas rewolucji przedzierał się przez góry na Węgry. Chałubiński zachwycił się Tatrami, jednak minęło jeszcze wiele lat zanim do nich wrócił, podbijając przy tym serca wielu zakopiańczyków. Część historyków wiąże rozwój Zakopanego z wioski góralskiej w kurort właśnie z działalnością tego niezwykłego człowieka: przyrodnika, lekarza, społecznika i jednego z pionierów taternictwa. Stworzony przez niego swoisty styl obcowania z najwyższymi górami Polski przeszedł do historii jako „epoka Chałubińskiego”.

Zanim Tytus Chałubiński na stałe osiadł w Zakopanem, w latach 1838–1840 studiował medycynę na Akademii Medyko-Chirurgicznej w Wilnie. Po zamknięciu Akademii Wileńskiej kontynuował studia na Uniwersytecie w Dorpacie. Dyplom doktora medycyny i chirurgii uzyskał na Uniwersytecie Juliusa-Maximiliana w Würzburgu 13 lipca 1844 r. Dzisiejsi studenci nazwisko Chałubińskiego skojarzą ze zwalczaniem epidemii cholery, zimnicy i gruźlicy oraz odkryciem leczniczych warunków klimatycznych Zakopanego. Od roku 1845 Tytus Chałubiński mieszkał w Warszawie, a jako lekarz praktykował w Tomaszowie Mazowieckim. 30 stycznia 1849 roku został sekretarzem Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego, zaś w 1861 r. członkiem Delegacji Miejskiej.

Od roku 1837, który zresztą został uznany za przełomowy dla sprawy rozwoju turystyki górskiej i Podhala, Tytus Chałubiński każde wakacje spędzał w Zakopanem. Kilka lat później zdecydował się na budowę w tym mieście własnego domu, którego nazwa brzmiąca „Swoboda” wiele mówi o właścicielu. Po osiedleniu się w mieście Tytus Chałubiński walczył w Zakopanem z epidemią cholery wśród górali, wykorzystując swoje doświadczenie zdobyte podczas podobnej epidemii w Warszawie.

Zainteresował się również leczniczymi właściwościami powietrza i przyrody górskiej, stał się pionierem leczenia gruźlicy za pomocą farmakologii skojarzonej z leczeniem klimatycznym.

Oprócz działalności lekarskiej Chałubiński czynnie włączył się w zakopiańskie życie społeczne, kulturalne i towarzyskie. Jest twórcą Towarzystwa Tatrzańskiego. Był bardzo wszechstronnie działającym człowiekiem jak na ówczesną epokę (utworzył kasę zapomogowo-pożyczkową dla górali wspierającą ubogie górskie rolnictwo). Oczarowany folklorem góralskim i zachwycony Tatrami, organizował również kilkudniowe wyprawy górskie, współprowadzone ze znanymi przewodnikami i taternikami (byli wśród nich między innymi Maciej Gąsienica Sieczka, Szymek Tatar, Jędrzej Bachleda i Wojciech Roj). Wyprawy swoimi gawędami umilał sam Sabała. Ponieważ w tamtych czasach schronisk jeszcze nie było, noce spędzano pod gołym niebem przy ogniskach. Każda wyprawa trwała parę dni. Chałubiński oprócz walorów poznawczych preferował również czynności poznawcze: dla niego była to okazja do zbierania minerałów i mchów, których kolekcję z opisami przekazał Muzeum Tatrzańskiemu.

– "My, którzy czasy Chałubińskiego pamiętamy zawsze ich żałować będziemy" – pisał o Królu Tatr Kazimierz Przerwa-Tetmajer. – "Tatry były wtedy jeszcze młodsze, mniej spospolitowane, miały urok ziemi dziewiczej. Chałubiński wprowadzał w nie jakieś życie dziwne, strzeliste, jedyne w swoim rodzaju. Porywał wszystkich ze sobą, górom dawał szczególny czar."

Zakopane w tym czasie to miejsce szczególnie upodobane przez artystów. Chałubińskiego pasjonowała sztuka ludowa i muzyka Podhala, którą chciał zainteresować warszawskich artystów. Upodobał sobie Paderewskiego, którym zachwyciła się Helena Modrzejewska, a później pomogła mu w karierze. Często widywany był także u boku Henryka Sienkiewicza i Stanisława Witkiewicza.

Chałubiński był jedyną postacią w historii Zakopanego, która odegrała tak ważną i wszechstronną rolę w dziejach zarówno Tatr, jak i Zakopanego. Do jego nazwiska przylgnął przydomek „Król Tatr". Obecnie w Zakopanem można oglądać dwa wystawione mu pomniki, na jego cześć nazwano również ulicę, sanatorium, Muzeum Tatrzańskie oraz przełęcz Wrota Chałubińskiego. Ostatnią wyprawą 67-letniego Tytusa Chałubińskiego było wyjście na Rohacze, które przerwał atak choroby. Na miesiąc przed śmiercią Chałubińskiego poruszony stanem zdrowia przyjaciela Ignacy Paderewski przyjechał do Zakopanego z Wiednia, gdzie dawał w tym czasie koncerty. Tytus Chałubiński zmarł 4 listopada 1889 roku w Zakopanem. 8 listopada 1889 roku został pochowany na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku.