1885-10-22     1975-12-26

Stanisław Kot

W 1885 roku w zaborze austriackim w Rudzie koło Ropczyc urodził się Stanisław Kot, historyk kultury, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Stronnictwa Ludowego; w latach 1941–1942 ambasador rządu RP na uchodźstwie w Związku Sowieckim, następnie minister informacji (1943–1944). Współpracownik Witosa, Sikorskiego i Mikołajczyka

Gdy w rozmowie z Józefem Stalinem w Moskwie Stanisław Kot, ambasador RP w Związku Radzieckim, poruszył sprawę polskich oficerów z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku, sowiecki dyktator stwierdził, że nie ma pojęcia, co stało się z zaginionymi. Zatelefonował do NKWD i tam wypytywał o Polaków. Było to typowe dla generalissimusa łgarstwo, teatralny gest. Do tej rozmowy doszło wszak w listopadzie 1941 roku, a wtedy nasi rodacy już nie żyli, o czym przywódca Kraju Rad doskonale wiedział, bo przecież zostali oni zamordowani za jego aprobatą.

Priorytetem swojej ambasadorskiej misji Stanisław Kot uczynił stworzenie aparatu opieki nad setkami tysięcy Polaków, którzy w koszmarnych warunkach egzystowali w ZSRR. Na jego zabiegi w tej sprawie krzywo patrzyli kremlowscy notable. Starania podejmowane przez Kota przyniosły jednak wymierne efekty. Mimo że funkcję ambasadora Rzeczypospolitej w „ojczyźnie proletariatu” pełnił krótko (1941-42), zdążył przyczynić się do wypuszczenia z więzień i łagrów większości polskich obywateli.

BIografia

Urodził się 22 października 1885 we wsi Ruda w gminie Sędziszów Małopolski. Pochodził z rodziny chłopskiej. Jego ojciec Marcin Zakrzewski był zaangażowany w działalność ludową na wsi galicyjskiej i był światłym człowiekiem, umiał czytać i pisać, co wówczas na wsi wcale nie było powszechne. Aura domu i wrodzone zdolności własne sprawiły, że Stanisław Kot w wieku 4 lat potrafił już płynnie czytać. I już wtedy lektura bajek, książek, gazet i wszystkiego, co wpadło mu w ręce, stała się jego pasją. Stanisław Kot edukację na poziomie podstawowym zdobywał w szkołach w Czarnej Sędziszowskiej i Sędziszowie Małopolskim. W 1904 zdał egzamin dojrzałości w C. K. I Gimnazjum w Rzeszowie (wówczas abiturientami byli Artur Kopacz, Jan Kwolek, Tadeusz Wolfenburg). Tam aktywnie uczestniczył w młodzieżowym ruchu niepodległościowym. Tak więc polityczna inicjacja Kota miała miejsce w okresie nauki w gimnazjum. Był jednym z animatorów i liderów rzeszowskiego środowiska młodzieżowej, socjalizującej organizacji Promień. W dorosłym życiu nadal długo sympatyzował z niekomunistyczną lewicą, ale jego poglądy ewoluowały i zwrócił się w stronę ruchu ludowego.

Był jednym z liderów „Promienistych”, galicyjskiej organizacji akademickiej o kierunku demokratycznym i socjalistycznym, skupionej wokół gazety „Promień”. W latach 1904–1908 odbył studia historyczne i historycznoliterackie na Uniwersytecie Lwowskim, w 1909 uzyskał dodatkowo doktorat z zakresu prawa na podstawie pracy Wpływ teorii politycznych starożytności klasycznej na idee polityczne Polski w XVI w., a w szczególności na Andrzeja Frycza Modrzewskiego. W latach 1908–1912 był nauczycielem języka polskiego. W latach 1912–1914 studiował we Francji, jednocześnie prowadząc badania bibliograficzno-archiwalne w Niemczech i Szwajcarii, Belgii i Holandii.

Był działaczem politycznym, historykiem kultury i wychowania. W latach 1914–1919 wydawał tygodnik „Wiadomości Polskie” – początkowo w Cieszynie, następnie w Piotrkowie. Zastępca kierownika Oddziału Prasowego Sekretariatu Generalnego Sekcji Zachodniej Naczelnego Komitetu Narodowego w 1914 roku. Po przybyciu do Piotrkowa w 1915 roku stanął na czele Biura Prasowego Departamentu Wojskowego NKN. W tym okresie współpracował z Zygmuntem Augustyńskim, znajomym z ruchu "promienistych", późniejszym redaktorem naczelnym Gazety Ludowej.

Jako historyk zajmował się dziejami ideologii i doktryn politycznych XVI i XVII wieku. W 1919 roku założył kontynuowaną do dziś serię wydawniczą Biblioteka Narodowa, w latach 1921–1939 redagował kwartalnik historyczny „Reformacja w Polsce”. W okresie międzywojennym współpracował z wydawnictwem Trzaska, Evert i Michalski. Wraz z Aleksandrem Brücknerem, Karolem Estreicherem, Stanisławem Lamem współredagował m.in. Encyklopedię staropolską wydaną w latach 1937–1939 w Warszawie

W 1919 roku przeniósł się do Krakowa, gdzie przed pierwszą wojną światową był nauczycielem gimnazjalnym. Od 1920 roku był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego (w 1933 roku został pozbawiony katedry, m.in. za protest przeciw uwięzieniu przywódców Centrolewu), przez okres 1920–1934 był kierownikiem Katedry Historii Kultury UJ. Od 1921 roku był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. W 1924 został profesorem zwyczajnym. W 1937 prowadził wykłady w College de France w Paryżu - jako pierwszy po Adamie Mickiewiczu. W 1941 otrzymał doktorat honoris causa w Oxford University, a w 1959 w Bazylei.

Stanisław Kot związany był z ruchem ludowym. Od 1933 roku działał w Stronnictwie Ludowym, w latach 1936–1939 był członkiem jego Naczelnego Komitetu Wykonawczego. Reprezentował prawe skrzydło stronnictwa. Był też działaczem opozycyjnego Frontu Morges.

We wrześniu 1939 roku znalazł się na emigracji i wszedł jako wicepremier do rządu gen. Sikorskiego, swego przyjaciela. Starał się usunąć z armii ludzi związanych z sanacją. Był przeciwny działalności Związku Walki Zbrojnej pod komendą gen. Roweckiego „Grota”, dążąc do poddania konspiracji w kraju kontroli politycznej, czemu sprzeciwiał się skutecznie gen. Sosnkowski jako komendant główny ZWZ na emigracji.

W latach 1941–1942 Kot był ambasadorem rządu RP na uchodźstwie w ZSRR, w latach 1942–1943 ministrem stanu na Bliskim Wschodzie, w latach 1943–1944 ministrem informacji. W lipcu 1945 roku powrócił do kraju i z ramienia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej był w latach 1945–1947 ambasadorem w Rzymie. W 1947 roku ponownie wybrał emigrację. Od 1955 roku był przewodniczącym Rady Naczelnej Polskiego Stronnictwa Ludowego na obczyźnie.

Zmarł 26 grudnia 1975 w Edgware w Wielkiej Brytanii.