1841-10-09     1913-12-18

Teodor Rygier

Autor pomnika Adama Mickiewicza w Krakowie

9 października 1841 roku w Warszawie urodził się Teodor Rygier, syn Pawła, właściciela wytwórni kafli, i Anny z Bucholtzów, rzeźbiarz, autor pomnika Adama Mickiewicza na krakowskim Rynku Głównym, wybitny przedstawiciel tzw. nurtu akademickiego. Tworzył w marmurze oraz w brązie liczne rzeźby całopostaciowe, popiersia i medaliony portretowe osób współczesnych, a także postaci historycznych.

W latach 1856-1861 studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie pod kierunkiem Konstantego Hegla a następnie w Akademiach Sztuk Pięknych w Dreźnie i Monachium. Przebywał również w Paryżu studiując rzeźbę Jean-Baptiste Carpeaux. Od 1867 mieszkał głównie w Warszawie. W latach 1873-1886 mieszkał we Florencji, a od 1888 w Rzymie.

Zajmował szereg zaszczytnych stanowisk, m.in. był członkiem Akademii w Bolonii, Florencji i Petersburgu. Swoje prace wystawiał w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych (którego był członkiem), w Salonie Krywulta w Warszawie, Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Krakowie, w Paryżu i Berlinie.

Tworzył pomniki i rzeźby o tematyce alegorycznej, portrety i medaliony. Oprócz pomnika Adama Mickiewicza w Krakowie znajduje się kolejne jego dzieło - popiersie Juliusza Kossaka z 1884 zdobiące elewację Pałacu Sztuki od strony Plant. W Muzeum Narodowym w Sukiennicach znajduje się inna rzeźba „Bachantka” z 1882 przedstawiająca młodą tańczącą dziewczynę. W latach 1880-1881 wykonał rzeźby „Duch Opiekuńczy Galicji” oraz „Praca i Oświata” zdobiące fasadę Sejmu Galicyjskiego we Lwowie.

W swych pracach łączył historyzujące wzorce z tendencją do realistycznego, czasem wręcz naturalistycznego opracowania detalu. Ta realistyczna pasja widoczna jest zwłaszcza w wymodelowanych przezeń portretach. Głośnym dziełam artysty był Kopernik (przed 1887) przedstawiony w sposób naturalistyczny jako umierający w fotelu starzec.

Historia z pomnikiem Mickiewicza rozpoczęła się od konkursów rozpisywanych w latach 1882-1888. W pierwszym etapie do komitetu wpłynęło ponad 20 projektów. Członkami jury byli Henryk Rodakowski, Juliusz Kossak, Wojciech Gerson i Władysław Łuszczkiewicz. Oczekiwania względem wyglądu i charakteru pomnika były wielkie, nie tylko ze strony przewodniczących komitetu, ale i mieszkańców. Trzeci konkurs w 1886 roku przyniósł znacznie pozytywniejsze rezultaty. Wyłoniono projekt autorstwa Cypriana Godebskiego z sylwetką Adama Mickiewicza, któremu kobieca postać Sława wręcza wawrzyn. W ikonografii zachodniej wawrzyn symbolizuje sławę i zwycięstwo. Niesety, sam projekt pomnika okazał się zbyt kosztowny i odrzucono projekt. Wybrano wizję Teodora Rygiera, który w konkursie zajął drugie miejsce. Prace nad tym dziełem trwały długo, rzeźbiarz parokrotnie musiał uwzględniać zmiany sugerowane przez komitet budowy pomnika.

Latem 1894 roku zmontowano pomnik. Odsłonięto go na prośbę komisji. I w tym momencie zamiast podziwu i aplauzu, pojawił się śmiech. Członkowie widząc postać Adam Mickiewicza zaczęli się śmiać. Rzeźba wieszcza ze sterczącymi liśćmi wieńca laurowego budziła skojarzenia…z Indianami.

Odsłonięty ostatecznie 26 czerwca 1898 monument, usytuowany na Rynku Głównym w Krakowie jest typowym przykładem kompozycji pomnikowej opartej na konwencji szeroko rozpowszechnionej w ostatniej ćwierci XIX wieku. Centralną część pomnika stanowi postać Adama Mickiewicza, którą wywyższa od innych postaci pomnika, cokół. Sam wieszcz ubrany jest w szaty i trzyma w swej dłoni książkę. Jego sylwetka jest wyprostowana, a twarz wyraża majestat i szlachetność. U podnóża cokołu, na którym stoi rzeźba Adama Mickiewicza znajdują się cztery postacie siedzące na stopniach schodów. Każda z nich zwrócona jest w cztery strony świata. Postać kobieca (Ojczyzna) wskazuje przechodniom na postać wieszcza. Kobieta z lutnią i dziewczynką to alegoria Poezji. Naukę przedstawia postać starca uczącego chłopca. Postać rycerza to Męstwo. Frontowa tablica dzieła to dedykacja: ,,Adamowi Mickiewiczowi Naród’’.

Ocena i interpretacja dzieła wśród krytyków przybierała różne formy. Większość osób osobiście znała Adama Mickiewicza. Wiedziały jak się ubierał, jaki miał wygląd. Dzieło Teodora Rygiera bardzo odstępuje od wiernego przedstawienia sylwetki i wyglądu wieszcza. Pod wpływem rzymskich rzeźb artysta starał się przedstawić monumentalny i poważny wygląd postaci. Pod tym względem, rzeźba nie jest wiernym odtworzeniem lat 80 XIX wieku.

Pomnik Adama Mickiewicza, jak i inne dzieła rzeźbiarza, nie mają sprawiać, by widz patrzył na wierne odtworzenie fizjonomii poety. Za pomocą czterech postaci znajdujących się w dolnej części pomnika, artysta chciał przedstawić to, jakim symbolem dla Polaków był autor ,,Pana Tadeusza’’. Charakterystycznym zabiegiem dla czasów, w których żył Rygier było przedstawienie w rzeźbie dużej ilości figur. Odznaczają się one prostotą. Gesty postaci są powściągliwe. Nie wyrażają dynamizmu. Rzeźba Adam Mickiewicza jest stateczna. Nie wyraża ruchu, a jedynie momentalność i powagę. Jego sylwetka jest wyprostowana, a twarz z wysoko podniesionym czołem spogląda poza horyzont. Takimi cechami odznaczał się nurt akademizmu w rzeźbie.

Kontrowersje wokół omawianego dzieła wynikały z braku akceptacji ze strony krytyków i widzów. Dzieło nie sprostało wysokim wymaganiom widzów. Kult, jakim darzono twórczość i postać Mickiewicza sprawiły, że dzieło nie spotkało się z akceptacją. Jest to solidnie wykonane dzieło, które wpisuje się w nurt akademicki w rzeźbie.

Historia powstania pomnika Adam Mickiewicza w Krakowie pokazuje, jak wielkie oczekiwania mogą nie iść w parze z tendencjami artystycznymi. Mieszkańcy, tak byli zmęczeni i przytłoczeni konkursami, że byli gotowi jak najszybciej i mniejszym kosztem wybudować pomnik. Bez względu na to, czy pomnik zostałby stworzony przez Teodora Rygiera, czy przez innego rzeźbiarza, żaden nie sprostałby wielkim oczekiwaniom krytyków i widzów.

Krakowska realizacja była chyba najtrudniejszym wyzwaniem - zarówno emocjonalnym jak i artystycznym. Rygier powraca na stałe go Wiecznego Miasta. Staje się członkiem Akademii we Florencji i Bolonii. Umiera w Rzymie 18 grudnia 1913 roku i tam też zostaje pochowany na cmentarzu Campo Verano.