1930-09-14     2012-12-25

JERZY BEREŚ

14 września 1930 w Nowym Sączu urodził się Jerzy Bereś, rzeźbiarz, performer, autor akcji "używający" swojego ciała jako jednego z podstawowych elementów wypowiedzi artystycznej - urodził się w Nowym Sączu w 1930 roku. Studiował w krakowskiej ASP u Franciszka Kalfasa, Stanisława Popławskiego i Xawerego Dunikowskiego, którego długo uważał za swego mistrza.

W swojej twórczości posługiwał się manifestacjami artystycznymi. Jego prace i przedsięwzięcia, mają często charakter wypowiedzi polityczno-etycznej, głosił postulat wartości „aktu twórczego” nad przedmiotem. Jerzy Bereś wykształcił swój własny i niepowtarzalny styl, jednak jego praktyki były pokrewne: happeningowi i performance, chociaż osobiście nigdy nie przyznaje się do jakiegokolwiek pokrewieństwa z tymi kierunkami w sztuce nazywając swoje działania manifestacjami (akcjami, „mszami”). Sztuka Beresia jest sztuką symbolu, metafory i metafizycznych skojarzeń. Wykonał też działania o charakterze dysput ze znanymi twórcami z historii sztuki XX wieku np. z Witkacym, Kantorem czy Duchampem.

W 1956 ukończył rzeźbę w krakowskiej ASP u Xawerego Dunikowskiego. W latach 1954-55 wykonał całopostaciowy portret Dunikowskiego, który został pokazany na Ogólnopolskiej Wystawie Młodej Plastyki "Przeciw wojnie, przeciw faszyzmowi" w warszawskim "Arsenale".

Pierwszą indywidualną wystawę miał w 1958 w krakowskim Domu Plastyków, zaprezentował tam rzeźby: Kołysanka, Do słońca, Matka, Ewa, Niepokój, Idyllawykonane z gipsu i żelazobetonu. Doświadczenie tej wystawy wpłynęło na decyzję Beresia, by przerwać dotychczasową pracę i wraz z nią tradycję wyniesioną z ASP w Krakowie. Zrealizował tuż przed rokiem 1960 pierwsze rzeźby z drewna: Rzepicha i Bart. Były to jednak realizacje zbyt dokładne, co doprowadziło artystę do decyzji o jeszcze większym uproszczeniu swojej pracy. Od tego czasu jego rzeźby w drewnie są coraz prostsze i coraz wyraźniej pozostają w charakterze zbliżone do natury używanego materiału. W 1960 r. powstały jego pierwsze rzeźby z cyklu Zwidy, a w 1967 z cyklu Wyrocznia, wykonane z naturalnych surowców: polnych kamieni, konopnych sznurów, strzępów workowego płótna, skórzanych rzemieni (charakterystycznych materiałów dla jego twórczości).

W cyklu "Wyrocznia", zapoczątkowanym w 1967, po raz pierwszy wykorzystał znalezione w polu kamienie, sznury konopne, fragmenty jutowych worków, drewnianych gałęzi i skórzanych rzemieni. O jego sztuce tak pisał Andrzej Osęka: "Nieoczekiwany kierunek nadał ludowości pod koniec lat sześćdziesiątych Jerzy Bereś: począł tworzyć kształty przypominające zabawki jarmarczne powiększone do nieprawdopodobnych rozmiarów, przedmioty - niby studzienne żurawie, widomie absurdalne. Tak jakby artysta chciał połączyć dostojeństwo i szlachetność drewnianych, zgrzebnych kształtów z surrealistycznym humorem.

Bereś reprezentował Polskę na 9. Biennale w Sao Paulo (1967/68). W kraju współpracował głównie z Galerią Krzysztofory - był pierwszym rzeźbiarzem zaakceptowanym przez Grupę Krakowską; od roku 1966 był jej członkiem. Współdziałał też lubelskim "Labiryntem", później również z Biurem Wystaw Artystycznych oraz Galerią Foksal.

W roku 1972 artysta rozpoczyna nową serię prac pt. Ołtarze. Były to m.in. Ołtarz budzik (1972), Ołtarz autorski, 1973, Ołtarz piękny - ołtarz czysty, Ołtarz romantyczny, Ołtarz nadziei, Ołtarz twarzy (wszystkie z 1974), Ołtarz ognia, Ołtarz erotyczny, Ołtarz rozweselający (wszystkie z 1975).

Od połowy lat 70. artysta zaczął realizować "rundy" (Runda honorowa, 1975), "rytuały" (Rytuał egzystencjalny, Rytuał filozoficzny - oba z 1976; Rytuał kultury (1977). We wszystkich tych wystąpieniach nadal wykorzystywał drewniane konstrukcje, często rozbudowane, obliczone na uczestnictwo widza.

Jego dzieła pokazano również na najważniejszych wystawach tematycznych: "Romantyzm i Romantyczność w sztuce polskiej XIX i XX wieku" (1975/76) oraz "Polaków portret własny", 1979/80).

Dalsza ewolucja sztuki Jerzego Beresia doprowadziła go do konceptualizmu, jednak duch owej sztuki pozostał ten sam: powtarzają się tu czynności uroczyste, jak krajanie chleba, rozlewanie wina. Początkowo wydawało się to zbyteczne i pretensjonalne: taki stosunek do dzieła rzeźbiarskiego, który wykraczałby poza czystą kontemplację, który byłby czymś więcej (a w każdym razie - czymś innym) niż tylko oglądaniem eksponatu" (Andrzej Osęka, Wojciech Skrodzki, Współczesna rzeźba polska, Warszawa 1977, s. 13-14). W 1968 roku w warszawskiej Galerii Foksal Bereś zaprezentował swoją pierwszą akcję - "Przepowiednia I", która zapoczątkowała cykl jego manifestacji artystycznych. Ostatnia z nich odbyła się w roku jego śmierci w Sokołowsku. Odszedł 25 grudnia 2012 roku.