1807-04-20     1872-12-02

Wincenty Pol

Polak z wyboru

Wincenty Pol urodził się w Lublinie 20 kwietnia 1807 r., z ojca Franciszka Ksawerego i matki Eleonory z domu Longchamps de Berie. Lata dzieciństwa i młodości spędził we Lwowie, gdzie na tamtejszym uniwersytecie odbył wstępny kurs filozofii. Był Polakiem z wyboru. W jego domu rodzinnym mówiło się po niemiecku. Nauczył się języka polskiego dopiero jako nastolatek.

We wczesnej młodości ukształtował się literacko i zaczytywał się lekturami romantycznych literatów. Poznał m.in. Goethego, Mickiewicza i Byrona. Na studiach we Lwowie odkrył polską tożsamość. Związał się z organizacjami konspiracyjnymi i rozwijał znajomość języka polskiego. Czytał poezję Kochanowskiego, barokowego poety Stanisława Grochowskiego i uczył się na pamięć słownika Samuela Bogumiła Lindego. Spisywał pieśni ludowe podczas wędrówek po Podolu i Pokuciu. Pol był ukształtowany przez romantyzm o zabarwieniu patriotycznym, konspiracyjnym i słowianofilskim.

Pracował w kancelarii, ale borykał się kłopotami finansowymi. W 1830 r. otrzymał pierwszą posadę zastępcy lektora języka niemieckiego na Uniwersytecie Wileńskim. Wkrótce potem, jako polski patriota, wziął udział w powstaniu listopadowym na Litwie w stopniu podchorążego. Wziął udział w kilku potyczkach, za które dostał awans na stopień oficerski i został odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari. Po upadku powstania przekroczył wraz ze swoim korpusem granicę z Prusami. Podobnie jak wielu innych weteranów znalazł się na emigrację do Saksonii. W 1837 r. poślubił Kornelię z Olszewskich, z którą dochowali się czwórki dzieci: Wincentego jun., Julii, Zofii i Marka Stanisława.

Czas walki, klęska powstania i pobyt na emigracji w Saksonii wpłynęły na rozwój jego talentu poetyckiego. W 1835 r. w Paryżu ukazał się drukiem pierwszy tom poezji zatytułowany „Pieśni Janusza”. Po nim nastąpiły liczne kolejne dzieła literackie, a wśród nich m.in.: „Pieśni o ziemi naszej”, „Mohort” czy „Rok myśliwca”.

Jak głosi przekaz na emigracji po Powstaniu Listopadowym poznał Adama Mickiewicza, któremu pokazał wiersze napisane pod pseudonimem a wieszcz się nimi zachwycił. Dopiero wtedy Pol przyznał się, że to jego utwory.

W 1832 roku wrócił do Galicji i ponownie zaangażował się w działalność konspiracyjną. Wraz ze swoim przyjacielem Sewerynem Goszczyńskim schronił się w Zakopanem przed ścigającą ich policją austriacką. Zapoznał się tam z folklorem góralskim i zainteresował się badaniami etnograficznymi i geograficznymi, na których skupił swoją uwagę. Zainteresowanie geografią i wędrówkami zaowocowało wydaniem "Pieśni o ziemi naszej", która w poetycki sposób opiewa polskie ziemie.

Poezja i zainteresowanie ludowością poprowadziły go w kierunku geografii. W latach 40. zaczął starania o posadę uniwersytecką. Jako krajoznawca, geograf i etnograf odbywał liczne podróże, badając Karpaty Wschodnie, Podole, Pokucie, Wołyń, Polesie, Tatry, Śląsk, Wielkopolskę, Kujawy, Pomorze Gdańskie, wreszcie Rugię. Wśród wielu prac naukowych wymienić należy: „Rzut oka na północne stoki Karpat i przyległe im krainy”, „Obrazy z życia i natury”, „Północny wschód Europy pod względem natury”, „Historyczny obszar Polski” czy „Geografię Ziemi Świętej”.

Był założycielem pierwszej w Polsce, a drugiej w Europie (po Berlinie) katedry geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim (1849), gdzie zasłynął jako znakomity wykładowca i wychowawca. Na krótko przed śmiercią został przyjęty w poczet członków powstałej wówczas Akademii Umiejętności.

Po wybuchu antyszlacheckiej rabacji galicyjskiej w 1846 roku zdołał wyprawić rodzinę do bezpiecznego Wiednia. Sam został napadnięty przez zbrojną bandę, ale zdołał ujść z życiem. W 1849 roku został profesorem geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po czterech latach stracił posadę wskutek fałszywego donosu i przeniósł się na Pokucie, na południowym-wschodzie Galicji. Utrzymywał się m.in. z honorariów autorskich i dzierżawy majątku.

W ostatnich latach życia pogłębiły się jego problemy ze wzrokiem. Poeta od dzieciństwa nie wiedział na jedno oko, a cztery lata przed śmiercią stał się niewidomy.

Zmarł w Krakowie 2 grudnia 1872 r., a jego ciało spoczęło w Krypcie Zasłużonych pod kościołem oo. Paulinów na Skałce.