1895-04-20     1979-10-07

JERZY PETERSBURSKI

Któż nie zna takich melodii jak "To Ostatnia Niedziela" czy "Tango Milonga". Zaryzykujemy, że wszyscy, łącznie z młodszym pokoleniem. Przeszły do kanonu muzyki rozrywkowej i zapewne pozostaną tam na zawsze. Ich autorem był Jerzy Petersburski, którego wspominamy z okazji kolejnej rocznicy urodzin.

Kompozytor, dyrygent, pianista-akompaniator, bandlider. Urodzony jako syn Jakuba i Pauliny z Melodystów. Pochodził z rodziny muzyków – matka i siostra były pianistkami, brat Józef skrzypkiem, drugi brat – Stanisław – pianistą; spokrewniony był ponadto z rodziną Goldów. Muzyki uczył się u matki od czwartego roku życia. Po ukończeniu gimnazjum w rodzinnym mieście rozpoczął studia w Konserwatorium Muzycznym w Warszawie w klasie fortepianu Michalowski Aleksander. Naukę pod jego okiem zakończył w 1916 r. W okresie studenckim debiutował jako akompaniator w teatrze „Miraż”. Pierwsza jego piosenka, Wielka Tedora (do słów Juliana Tuwima), została wykonana przez Marię Strońską w kabarecie „Czarny Kot”. W kabarecie tym w latach 1918–1919 akompaniował m.in. Julii Mechównie (solistce Opery Warszawskiej), Poli Negri i Konradowi Tomowi.

Dalszą edukację muzyczną kontynuował w Wiedniu, gdzie wyjechał w 1920 r., aby studiować kompozycję, dyrygenturę i fortepian u Artura Schnabla. Tam też powstawały jego pierwsze przeboje. Początkowo zamierzał poświęcić się karierze pianisty-wirtuoza. Kiedy jednak poznał Imre Kalmana, zainteresował się za jego namową komponowaniem muzyki lekkiej. Pierwszym efektem jego nowej fascynacji był walc angielski pt. W Grinzingu przy winie, który zdobył popularność na tamtejszym rynku muzycznym, który skomponował w 1920 r.

Po „okresie wiedeńskim” powrócił do Warszawy. Brał udział w wojnie polsko-sowieckiej, a po odbyciu służby wojskowej w 1 pułku lotniczym, do której zgłosił się jako ochotnik, podjął ścisłą współpracę z teatrzykiem muzycznym Miraż oraz z kabaretem Perskie Oko. Już wtedy jego piosenki wybijały się ponad przeciętność. Jerzy Petersburski pracował w okresie międzywojennym jako pianista, kompozytor i aranżer, akompaniował Aleksandrowi Wertyńskiemu, opracowywał piosenki dla gwiazd warszawskich kabaretów i rewii. Powstały wówczas m.in.: Wielka Teodora dla Marii Stańczyk, Ja się boję sama spać lansowana przez Zulę Pogorzelską, a następnie walc Młodym być i więcej nic z filmu Szczęśliwa 13-ka i Sam mi mówiłeś dla Hanki Ordonówny.

W 1926 r. z Arturem Goldem (swoim ciotecznym bratem) założył orkiestrę salonową, która miała w repertuarze muzykę taneczną i jazzową. Występował z nią w teatrzyku Qui Pro Quo, Banda i Morskie Oko, towarzyszył solistom, brał udział w nagraniach płytowych swoich piosenek. Z orkiestrą tą w latach 1926 –1929 dokonywał nagrań płytowych dla „Syreny Record”. Śpiewali je m.in.: Eugeniusz Bodo, Chór Dana, Jerzy Czaplicki, Mieczysław Fogg, Tola Mankiewiczówna, Tadeusz Olsza i Ludwik Sempoliński. Komponował także utwory taneczne: walce, fokstroty, tanga. Tańczyły je m.in. Siostry Halama i Pola Negri. W 1929 r. do wystawianej w teatrzyku Morskie Oko rewii Warszawa w kwiatach skomponował Tango milonga. Jego pierwszą wykonawczynią była Stanisława Nowicka. Jeszcze w tym samym roku sprzedał ten utwór austriackiej firmie Wiener Boheme Verlag. Pod nowym tytułem Oh! Donna Clara (słowa angielskie – Lohner Beda) tango to zrobiło światową karierę. Znalazło się w repertuarze Ala Jolsona, Henriego Varny, Edith Piaf oraz znanych orkiestr i zespołów, m.in. Joe Lossy, Stanleya Blacka, Annunzia Mantovaniego, New Vaudeville Band.

W 1930 r. wyjechał ponownie do Wiednia, gdzie pracował jako pianista oraz kompozytor. W tym okresie wydał w Austrii utwory: Anushka, Sonia, Immer Jung, September Romanze i Tańczące klawisze. Pracował także i występował w Davos, Berlinie, Pradze i w Paryżu (gdzie w późniejszym czasie jego piosenkę Nie ja, nie ty z francuskim tytułem Amour disait follie śpiewała Edith Piaf). Po powrocie do Polski w 1932 r. nagrał w „Syrenie Record” serię płyt jako akompaniator Aleksandra Wertyńskiego.

W 1936 r. otrzymał Złoty Krzyż Zasługi jako pierwszy polski kompozytor piosenek o światowej sławie. Przed wojną skomponował jeszcze muzykę do: operetek Kochanka z ekranu (znana również pod tytułami Kobieta z ekranu lub Dziewczę z ekranu), Robert i Bertrand oraz Kobieta 5212; filmów Uwiedziona, Co mój mąż robi w nocy (reż. Michał Waszyński, 1934 r.), Szczęśliwa trzynastka (reż. Marian Czauski, 1938 r.), Królowa przedmieścia (reż. Eugeniusz Bodo, 1938 r.).

W 1939 r. pracował wraz z Arturem Goldem nad przeróbką dramatu muzycznego Eugena d’Alberta Niziny. Do wybuchu II wojny światowej miał w dorobku ponad 250 kompozycji z dziedziny muzyki lekkiej i rozrywkowej.

W 1939 r. w stopniu sierżanta został przydzielony do I pułku lotniczego. We wrześniu 1939 r. znalazł się w Białymstoku i należał tam do zespołu Białostockiego Teatru Miniatur. Z teatrem odbył na przełomie 1939 i 1940 r. tournée po miastach białoruskich. Po likwidacji teatru przedostał się do Lwowa. Dołączył tam do orkiestry Henryka Warsa i Henryka Golda. W 1940 r. wyjechał do ZSRR. Współpracował tam z solistami Stanisławem Laudanem i Klaudią Szulżenko oraz z orkiestrami estradowymi, m.in. Izaaka Dunajewskiego i Leonida Utiosowa. Komponował dla nich utwory instrumentalne i piosenki. Bardzo znaną w Rosji stała się Błękitna chusteczka ze słowami M. Makismowa, pt. Sinyj płatoczek (nazwisko Petersburskiego było w Rosji znane już w latach trzydziestych, kiedy wielką popularność zdobyła tam Ta ostatnia niedziela, wykonywana i nagrywana przez sowieckich piosenkarzy.

W kwietniu 1942 r. orkiestra, do której należał, została przyłączona do tzw. Czołówki (teatru) 2 Korpusu. Po ewakuacji 2 Korpusu z Rosji, Petersburski przebywał początkowo w Teheranie, następnie przez Jordanię dotarł do Palestyny. Występował tam jako pianista w teatrze „Ohel” w Tel Awiwie. Odbył później cały szlak bojowy 2 Korpusu generała Władysława Andersa, pracując w teatrach wojskowych. Należał w Iraku do reprezentacyjnego tria z Henrykiem Goldem i [Fredem Melodystem, prowadził audycje radiowe dla żołnierzy w radiu w Kairze (lata 1942–1943). Dla teatru wojskowego skomponował muzykę do około 30 programów (w okresie do listopada 1946 r. włącznie).

Po demobilizacji wyjechał w 1947 r. do Brazylii. Koncertował tam przez dwa lata w duecie fortepianowym z Alfredem Schützem. Napisana wówczas piosenka Cafeterio odniosła duży sukces. Od 1949 r. mieszkał w Argentynie. Komponował piosenki, aranżował i nagrywał je dla wytwórni płytowych, pisał wspólnie ze słynnym kompozytorem tang – Astorem Piazzolą, współpracował z rozgłośnią radiową El Mondo w Buenos Aires; jej sygnałem wywoławczym stał się ośmiotaktowy motyw popularnej piosenki brazylijskiej jego autorstwa Wszystkie drogi prowadzą do Buenos Aires (do słów Mario Batistelli’ego). Prowadził wspólnie z Kazimierzem Krukowskim teatr „El National” i wystawiał musicale, np. Blue Sky Milonga. Jego piosenki napisane przed II wojną światową cieszyły się w Argentynie dużą popularnością (np. Ostatnia niedziela), .

Po śmierci w trzęsieniu ziemi w 1967 r. swej pierwszej żony, Marii z Minkowskich, przeniósł się do Wenezueli. Dla uczczenia jej pamięci skomponował utwór Płaczące pianino. Jerzy Petersburski zamieszkał w 1967 r. u córki w Caracas.

W 1968 r. wrócił do Polski. Ponownie zaczął komponować, pisał piosenki m.in. dla Sylwii Klejdysz (prywatnie żona Petersburskiego) i Adama Zwierza; przygotował również płytę długogrającą pt. Jerzy Petersburski – niezapomniane przeboje, wydaną przez „Muzę”. Jego karierze poświęcone jest hasło w telewizyjnej wersji „Leksykonu Polskiej Muzyki Rozrywkowej” (odcinek 82) i program Oh! Donna Clara – wspomnienie o Jerzym Petersburskim (reż. Ryszard Wolański)

Zdjęcie: Jerzy Petersburski, 1926, fot. Polskie Archiwum Cyfrowe / audiovis.nac.gov.pl
Rekonstrukcja cyfrowa i koloryzacja: Polonijna Agencja Informacyjna