1923-04-16     2017-11-13

Alina Maria Janowska-Zabłocka

Pochodziła z rodziny ziemiańskiej, była córką Stanisława i Marceliny Janowskich. Ojciec, z wykształcenia inżynier rolnik był adiutantem generała Józefa Dowbor-Muśnickiego. Matka, Marcelina Rymkiewiczówna, z wykształcenia śpiewaczka operetkowa, porzuciła obiecującą karierę dla męża i rodziny. Jej stryj, Bohdan Janowski, oficer i dziedzic majątku Janowskich Polany II koło Wiszniewa, zginął w Katyniu. Dzieciństwo spędziła m.in. w Berdówce, Brodach pod Kalwarią Zebrzydowską, Miętnem koło Garwolina i Żyrowicach. Po wkroczeniu wojsk radzieckich ojciec został aresztowany, matka z Aliną i jej młodszym bratem przedostała się do Wilna. Na przełomie 1939 i 1940 została osadzona wraz z matką i bratem w obozie jenieckim Stalag I B Hohenstein pod Olsztynkiem. Została uratowana przed wywozem na roboty do Niemiec dzięki wstawiennictwu przyjaciółki ciotki, Austriaczki Ilse Glinickiej i przydzielona do prac w ogrodach Pałacu w Wilanowie.

Pracując jako robotnica u Branickich podjęła naukę w Szkole Tańca Artystycznego Janiny Mieczyńskiej w Warszawie i zamieszkała u swojej ciotki w Alejach Jerozolimskich. Mieszkanie ciotki było punktem przerzutowym broni, tajnych gazetek, tam też organizowano kryjówki dla Żydów uciekających z gett. Aresztowana w nocy z 23 na 24 kwietnia 1942, została oskarżona o współpracę z podziemiem i pomoc rodzinie żydowskiej. Przez 7 miesięcy więziona na Pawiaku w Warszawie. Wielokrotnie przesłuchiwana na Szucha. 6 listopada po drugiej już interwencji ciotki Austriaczki została zwolniona i jednocześnie uratowana przed wywozem do Oświęcimia. Ciotkę Jadwigę u której mieszkała i dwoje pozostałych aresztowanych w jej domu Niemcy stracili.

Wzięła udział w powstaniu warszawskim, przyłączając się do niego już 1 sierpnia. Była łączniczką dowództwa batalionu „Kiliński”, pod pseudonimem „Alina” (nieformalnie „Setka” – z uwagi na to, że można było na nią liczyć w 100%), na służbie pozostawała aż do 4 października 1944. Po upadku powstania i wyjściu z Warszawy przedostała się do rodziców w Tworkach.

Jej pierwszy występ w 1943 zapowiadał Jerzy Waldorff, akompaniowali Witold Lutosławski i Andrzej Panufnik. Po wojnie trafiła do łódzkiego Teatru Syrena, grała w kabarecie Gong. Wypatrzona w Syrenie przez asystenta Leonarda Buczkowskiego znalazła się na planie Zakazanych piosenek (1946). Rok później Wanda Jakubowska powierzyła jej odpowiedzialną rolę jugosłowiańskiej więźniarki obozu koncentracyjnego w "Ostatnim etapie". W 1946 ukończyła Szkołę Tańca Artystycznego Janiny Mieczyńskiej w Łodzi.

W 1947 roku aktorka przeniosła się do Warszawy. W 1948 zdała aktorski egzamin eksternistyczny. Dostała angaż do kierowanego przez Juliana Tuwima Teatru Nowego. Następnie, w latach 1949–1952 występowała na scenie Teatru Wojska Polskiego (późniejszy Dramatyczny). W 1952–1955 i 1960–1965 należała do zespołu Teatru "Syrena". Aktor i reżyser Marian Jonkajtys wprowadził ją do Teatru Buffo (1956–1960), gdzie aktorka podjęła się współpracy reżyserskiej i choreograficznej. Zenon Wiktorczyk dał jej szansę występów w swoim kabarecie Szpak i radiowym "Podwieczorku przy mikrofonie". W latach 1962–1964 wykładała interpretację piosenki w Szkole Muzycznej im. Chopina w Warszawie. Występowała w kabaretach Frico, Iluzjon i U Lopka.

Niewapliwą popularność w skali całej Polski zystała w połowie lat 60. dzięki serialowi "Wojna domowa". Wraz Andrzejem Szczepkowskim, Kazimierzem Rudzkim i Ireną Kwiatkowską stworzyła niezapomnianą kreację matki i gospodyni, jednak w niczym nie przypominającą obowiązujących wówczas konsomolskich wzorców. Po kilkunastu znakomicie przyjętych odcinkach, produkcję serialu wstrzymano. Przyczyniła się do tego scena, w której filmowy piesek Lejek siusia na gazetę. Był to tygodnik "Kultura". Ówczesny redaktor naczelny pisma Janusz Wilhelmi pobiegł ze skargą do Komitetu Centralnego, gdzie bezeceństwom "Wojny domowej" raz na zawsze położono kres. Szkoda...

W 1961 r. Andrzej Wajda zaproponował jej udział w filmie „Samson”, z którym pojechała na Festiwal Filmowy do Wenecji. Zagrała Żydówkę o tzw. bezpiecznym wyglądzie, która ukrywa zbiega z getta. Tę ostatnią rolę doskonale znała z życia. Rok później u Rybkowskiego zagrała w filmie „Spóźnieni przechodnie”(1961), u Jędryki w „Podróży za jeden uśmiech” (1972), u Załuskiego w komedii „Och, Karol” (1985). Później były „Rozmowy kontrolowane” (1991), „Ostatnia akcja” (2009), gdzie zagrała pułkownika Dowgirda (!) oraz udział w filmie dokumentalnym „Zdjęcie od Nasierowskiej, czyli życie wielokrotnie spełnione” (2013), gdzie kreowała siebie samą.

Inne serialowe role to udział w filmach "Podróż za jeden uśmiech", "Stawka większa niż życie", "Lalka", "Złotopolscy" i "Plebania". W latach 1966–1980 należała do zespołu Teatru Komedia. Od 1993 do 2000 grała głównie w Syrenie.

Praca społeczna była jej drugą pasją. W latach 1966–1980 należała do zespołu Teatru Komedia. Od 1993 do 2000 grała głównie w Syrenie. Była prezesem Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom „Gniazdo”, od 2007 była członkiem honorowym i Prezesem Honorowym Stowarzyszenia. Założyła orkiestrę Mała Filharmonia, gdzie debiutowali młodzi muzycy.

Alina Janowska po raz ostatni wystąpiła przed publicznością 17 marca 2013 na 34. Przeglądzie Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu w koncercie „Urodziny Aliny. Benefis Aliny Janowskiej”, kiedy świętowała jubileusz pracy artystycznej. Cierpiała na chorobę Alzheimera. Prywatnie była żoną architekta i szablisty, wicemistrza olimpijskiego Wojciecha Zabłockiego. Prowadziła dom otwarty, w którym gościli: Olbrychski, Młynarski, Demarczyk, Kałużyński i inni. W czasach, kiedy artyści nie przyznawali się do działalności zawodowej, chętnie wracała pamięcią do PRL-u. Czuła się spełniona.

Zmarła 13 listopada 2017 w Warszawie mając 94 lata. Tydzień później po mszy świętej pogrzebowej w kościele św. Stanisława Kostki została pochowana w Alei Zasłużonych cmentarza Wojskowego na Powązkach

Odznaczenia: Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2001), Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1995), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1979), Krzyż Partyzancki, Krzyż Armii Krajowej, Warszawski Krzyż Powstańczy, Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2005), 706. Kawaler Orderu Uśmiechu (2003), Odznaka "Za zasługi dla Warszawy" (1979)