1794-03-14     1850-12-10

Generał Józef Bem

Bohater dwóch narodów

Józef Zachariasz Bem urodził się 14 III 1794 r. w Tarnowie (zabór austriacki) w rodzinie mieszczańskiej. Był synem Agnieszki z Gołuchowskich i Andrzeja Bema, adwokata, a później sędziego Forum Nobilium. Podstawowe i gimnazjalne wykształcenie pobierał w Krakowie. Władał biegle językiem francuskim i niemieckim. Kształcił się w dziedzinie matematyki i nauk fortyfikacyjnych.

Kariera wojskowa

W 1809 roku, mając zaledwie 15 lat wstąpił Bem jako kadet do Armii Księstwa Warszawskiego. Kariera jego była błyskawiczna. Po półrocznej nauce w elementarnej szkole Artylerii i Inżynierów otrzymał szlify oficerskie. Awansował na porucznika artylerii pierwszej klasy i w randze tej wziął udział w kampanii napoleońskiej w 1812 roku, walcząc na północnym skrzydle Wielkiej Armii w korpusie Macdonalda. W roku następnym za zasługi podczas obrony twierdzy gdańskiej otrzymał krzyż kawalerski Legii Honorowej. Po utworzeniu Królestwa Polskiego wstąpił do czynnej służby w armii. Tam dzielił się z innymi swoją wiedzą i doświadczeniem prowadząc wykłady w Szkole Zimowej Artylerii. Jednocześnie prowadził doświadczenia nad nowym rodzajem rac, tzw. kongrewskich i wykorzystywaniem ich w akcji bojowej. Przypłacił to zdrowiem, bowiem w czasie prac wybuchła masa palna. W wyniku wypadku uległ on poparzeniu. W 1820 roku Bem opublikował wyniki swych badań w Weimarze pt: „Uwagi o rakietach zapalających” z własnoręcznymi rysunkami. Jego dokonania w tej sferze przyczyniły się do utworzenia w armii polskiej w 1823 r. korpusu rakietników.

Bem był członkiem loży głównej Wolnomularstwa Narodowego, a następnie Narodowego Towarzystwa Patriotycznego. Z powodu działalności konspiracyjnej został aresztowany, skazany na degradację i więzienie. Książę Konstanty złagodził wyrok zapewne dzięki wstawiennictwu przełożonych Bema. Po zwolnieniu się z wojska Bem zajął się m.in. pracą nad maszynami parowymi i zastosowaniu ich w przemyśle krajowym. Efektem jego pracy był podręcznik dla mechaników: „O machinach parowych” Kierował też pracą nad przebudową Ossolineum.

Powstanie Listopadowe

Józef Bem jako dowódca czwartej baterii lekkokonnej wsławił się w bitwach Powstania Listopadowego. Zjednał wszystkich niezwykłą na te czasy odwagą. Pod Iganiami 9-10 kwietnia 1831 roku w kleszczach ciężkiej artylerii rosyjskiej zabłysnął brawurową szarżą artylerii konnej, zadając ciężkie straty wrogiej piechocie. Za swą postawę awansował na podpułkownika. Pod Ostrołęką 26 maja 1831 r. dzięki podobnej szarży przyczynił się do osłonięcia odwrotu armii polskiej, chroniąc ją tym samym przed rozbiciem. Awansował na pułkownika, otrzymał też złoty krzyż Virtuti Militari. W tym samym roku został generałem brygady oraz otrzymał miano „krwawej gwiazdy Ostrołęki”. Na radzie wojennej w Słupnie 23 września 1831 roku wraz z pięcioma innymi generałami sprzeciwiał się kapitulacji. Był zwolennikiem prowadzenia wojny do ostateczności. Po upadku powstania, z większością powstańców wyemigrował do Francji, gdzie związał się z obozem Księcia Adama Czartoryskiego. Bem wierzył, że uda się stworzyć we Francji legiony polskie. W tym czasie opublikował prace: „Pisma tyczące organizacji legii polskiej”, „O powstaniu narodowym w Polsce”.

Za Waszą i Naszą wolność

W 1848 roku, po nieudanej akcji stworzenia gwardii narodowej w Galicji, Bem udał się do Wiednia, by tam dowodzić powstańcami przeciwko wojskom habsburskim. Po kapitulacji w Wiedniu Bem udał się na pogrążone w powstaniu Węgry. Tam, przywódca powstania Lajos Kossuth powierzył Bemowi przywództwo armii w Siedmiogrodzie. W kampanii od 23 grudnia 1848 do 20 marca 1849 roku odniósł on szereg zwycięstw nad Austriakami, wypierając ich z Siedmiogrodu. Największa bitwa tej kampanii rozegrała się pod Sybinem. Stała się ona tematem „Panoramy Siedmiogrodzkiej”, powstałej w 1897 r. w 50. rocznicę narodowego powstania węgierskiego. Za swoje zasługi, Bem stał się bohaterem Węgrów, Serbów i Rumunów. W ostatniej fazie powstania powierzono mu naczelne dowództwo armii węgierskiej.

Po upadku powstania na Węgrzech gen. Józef Bem z resztkami wojsk przekroczył granicę turecką. W Turcji zdecydował się przyjąć islam, aby umożliwić sobie i reszcie Polaków wstąpienie do armii tureckiej. Liczył bowiem na wybuch konfliktu zbrojnego pomiędzy Turcją a Rosją. Niewiele jednak mógł zdziałać służąc w armii tureckiej w randze marszałka jako Murat Pasza, gdyż rząd turecki pod naciskiem Austrii i Rosji został zmuszony do rozproszenia emigrantów. Bem został internowany w Aleppo, miasta położonego na skraju pustyni syryjskiej, gdzie zmarł 10 grudnia 1850 r. wskutek febry. „Polsko, Polsko! Ja cię już nie zbawię” – tak miały brzmieć ostatnie słowa wypowiedziane przez Józefa Bema w chwili śmierci. Pochowano go na miejscowym cmentarzu muzułmańskim Dżebel el Isam. Prochy gen. Józefa Bema zostały w 1929 r. przewiezione do Ojczyzny i złożone 30 czerwca w mauzoleum w Tarnowie.