1787-02-08 1860-01-12
Pech dla Powstania Listopadowego
Skrzynecki Jan Zygmunt h. Bończa (1787–1860), oficer napoleoński, generał armii polskiej i belgijskiej, wódz naczelny powstania listopadowego, emigrant. Ur. 8 II w Żebraku (pow. łukowski), w niezamożnej rodzinie, był synem Jana, rotmistrza w konfederacji barskiej, i Zuzanny z Mroczków. Uczył się w Dukli i w Sanoku, potem w Jaśle, do gimnazjum uczęszczał w Przemyślu razem ze starszym o rok bratem Józefem. Następnie bracia studiowali w l. 1802–5 na Uniwersytecie Lwowskim Potem Skrzynecki był nauczycielem domowym. Obaj bracia pragnęli wstąpić do legionów polskich we Włoszech. Przeciwny temu ojciec starał się o umieszczenie synów w szkole wojskowej w Dreźnie lub na Akademii Wojskowej w Wiedniu.
Po ukończeniu uniwersytetu we Lwowie, w 1807 roku wstąpił do armii Księstwa Warszawskiego. Po Bitwie pod Raszynem dostał awans na podporucznika, następnie podczas wojny polsko-austriackiej, po szturmie na Sandomierz został awansowany na kapitana i odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari.
W 1812 brał udział w wyprawie na Moskwę, w 1813 r. w bitwie pod Arcis-sur-Aube uratował Napoleona Bonaparte od śmierci lub niewoli. Po kongresie wiedeńskim pozostał w wojsku Królestwa Polskiego. W 1818 roku służył w stopniu pułkownika 8 Pułku Piechoty Liniowej.
Pierwsze dni powstania listopadowego spędził w Warszawie. 3 grudnia 1830, na wezwanie generała Józefa Chłopickiego, wprowadził swój pułk na teren miasta i opowiedział się po stronie sił powstańczych. W połowie grudnia wyruszył do Zegrza, w którego rejonie polecono mu rozmieszczenie wojsk do ochrony szlaków komunikacyjnych.
2 lutego 1831 roku został mianowany generałem brygady i objął dowództwo 3 Dywizji Piechoty. Odznaczył się w bitwie pod Zakrzewem, bitwie pod Dobrem oraz bitwie pod Grochowem po której 26 lutego rząd narodowy mianował go naczelnym wodzem powstania, w miejsce Michała Radziwiłła. Swoje działania jako dyktator Skrzynecki rozpoczął od zmian personalnych na poszczególnych stanowiskach. Wojciecha Chrzanowskiego mianował szefem sztabu, zaś Ignacego Prądzyńskiego kwatermistrzem generalnym. Na stanowiska dowódców poszczególnych dywizji powołał wiernych sobie oficerów: Macieja Rybińskiego, Antoniego Giełguda, Kazimierza Małachowskiego i Henryka Milberga. Zreorganizował armię polską, której stan liczebny w marcu 1831 szacowano już na 70 tysięcy żołnierzy i 144 działa.
Skrzynecki niweczył wszystkie plany swojego doradcy Ignacego Prądzyńskiego. Nie wierzył w wygraną w wojnie z Rosją, więc liczył na osiągnięcie kompromisu z Carem. Wziął udział w powstaniu tylko na skutek nacisków opinii publicznej. Nie mając szerszej wizji strategicznej, nie wykorzystał nadarzającej się okazji rozbicia reprezentacyjnego korpusu gwardii cesarskiej księcia Pawłowicza pod Śniadowem przez co stracił w ten sposób inicjatywę zaczepną. Ta sytuacja doprowadzi do bitwy pod Ostrołęką, która miała miejsce 26 maja 1831 roku. Bitwa zakończyła się klęską wojsk dowodzonych przez Skrzyneckiego. Generał postanowił zawrócić do Warszawy i odciął w ten sposób od sił głównych korpus gen. Antoniego Giełguda, który przez tą sytuacje został zmuszony do przebijania się na wschód.
Zatarg z Sejmem o reformę rządu zwrócił opinie publiczną przeciw Skrzyneckiemu, który został zmuszony do złożenia dowództwa pod Bolimowem i wycofania się z armii. Ze względu na napiętą atmosferę i pogróżki kierowane z różnych stron pod jego adresem ukrywał się w Warszawie. 8 września w przebraniu lokaja udał się do Wolnego Miasta Kraków, gdzie przechowywali go kolejno Franciszek Wężyk oraz Karol Skórkowski. Później pod fałszywym nazwiskiem Staniszewski przebywał na Wawelu wśród starców i kalek Towarzystwa Dobroczynności.
22 września 1831 roku przekroczył granice Galicji i udał się na emigrację. Niezwłocznie oddał się pod opiekę konsula austriackiego. Władze internowały go w Linzu. W 1832 otrzymał zezwolenie na kilkumiesięczny pobyt w uzdrowiskach Karlowe Wary oraz Teplice, a następnie na zamieszkanie w Pradze, gdzie znajdował się pod nadzorem policyjnym.
Dzięki zabiegom dyplomatycznym Montalemberta i jego teścia, w listopadzie 1838 Leopold I Koburg wydał rozporządzenie umożliwiające Skrzyneckiemu wstąpienie do armii belgijskiej. Skrzynecki zbiegł z Pragi przy pomocy stronnictwa Czartoryskiego. Przez Drezno, Lipsk oraz Hamburg dostał się do Londynu, tam zaś spotkał się z księciem Czartoryskim. Następnie udał się do Brukseli, gdzie 1 lutego wstąpił do belgijskiego wojska.
Służbę w armii belgijskiej pełnił w latach 1832 – 1839 gdzie piastował wysokie stanowiska. Po trzech dniach służby otrzymał nominację na generała dywizji. W latach 30. XIX wieku pełnił funkcję głównodowodzącego armii belgijskiej.
W czasie pobytu w Brukseli generał utrzymywał szerokie stosunki towarzyskie – m.in. latem 1846 rodzinę Skrzyneckich odwiedził Cyprian Norwid.
Do 1948 roku pozostawał urlopowanym generałem belgijskim.
W 1850 jego żona wraz z córkami przeniosły się do Krakowa, sam Skrzynecki zdecydował się na taki krok dopiero w 1857, gdy ogłoszono amnestię dla emigrantów. Po powrocie utrzymywał dom otwarty. Niechętnie wracał w rozmowach do czasów powstania, nigdy nie skończył spisywać wspomnień.
W chwili śmierci - 12 stycznia 1860 roku - miał 73 lata, początkowo został pochowany na cmentarzu Rakowickim, a w 1865 roku przeniesiono jego szczątki do kaplicy Jezusa Ukrzyżowanego w kościele Dominikanów w Krakowie, gdzie postawiono pomnik nagrobny.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.