1860-12-12 1926-08-01
Jan Kasprowicz urodził się 12 grudnia 1860 r. w Szymborzu, obecnie stanowiącym dzielnicę Inowrocławia. Jego dzieciństwo upłynęło w skrajnej nędzy. Był synem Piotra oraz Józefy z domu Kloftów, posiadał trzynaścioro rodzeństwa. Jego dzieciństwo związane jest z legendą o cudownym uzdrowieniu. Legenda głosi, że podobnie jak Adam Mickiewicz, doznał cudownego ozdrowienia ze śmiertelnej choroby w wieku młodzieńczym. Jego matka powiązała to z boską wolą, swoją religijnością i cudowną mocą obrazu św. Walentego.
Chłopiec był ciekawy; zastanawiały go zjawiska przyrody, rad by się dowiedzieć ich przyczyny; matka objaśniała mu je w sposób religijny. (...) Starczyły mu te objaśnienia i do marzeń a rozmyślań jeszcze bardziej pobudzały" - wspomina Piotr Chmielowski w książce "Jan Kasprowicz. Edukację rozpoczął w rodzinnym Szymborzu, a następnie uczęszczał do pruskich gimnazjów. Literacko zadebiutował jako nastolatek napisał utwór Bądź Polką. Na studia wyjechał początkowo do Lipska, a później do Wrocławia. Studiował literaturoznawstwo oraz filozofię.
Za pierwszy opublikowany i datowany wiersz uznaje się Do Gopła (1877). W 1886 ożenił się ze starszą od siebie Teodozją Szymańską, związek przetrwał jednak raptem parę miesięcy. Za działalność socjalistyczną był najpierw dwukrotnie aresztowany, a następnie skazany na pół roku więzienia przez władze pruskie.
W wieku 29 lat przeprowadził się do Lwowa, gdzie związał się z tamtejszą bohemą artystyczną. W późniejszym okresie porzucił społeczny aktywizm i mocno zmienił swoje zapatrywania społeczne. Teraz zaczął postrzegać zło i cierpienie w wymiarze metafizycznym. Zachwianiu uległa także silna u niego dotychczas wiara w Boga. Wiąże się to również z odejściem od niego drugiej żony, Jadwigi. Był z nią żonaty w latach 1893 – 1899. Dobijający był fakt, że żona odeszła z ich współlokatorem, pozostawiając mu na wychowanie dwie wspólne córki: Annę i Jadwigę.
W 1898 roku powstał rozpoczynający etap symbolizmu tomik poetycki Krzak dzikiej róży w Ciemnych smreczynach. Do dziś „Krzak dzikiej róży” jest uznawany za jedno z największych osiągnięć polskiego modernizmu. Poeta nie porzucił jednak ambicji naukowych i w 1904 r. ukończył doktorat na Uniwersytecie Lwowskim. Pięć lat później utworzona na nim została specjalnie dla Kasprowicza katedra literatury porównawczej, a w latach 1921 – 1922 pełnił funkcję rektora swojego Uniwersytetu. W 1911 r. zawarł swoje trzecie małżeństwo, tym razem z dużo młodszą od siebie Marią Bunin. Wraz z nową żoną zamieszkali na Podhalu, z którym Kasprowicz związał swoje losy na resztę życia. Zmarł 1 sierpnia 1926 r.
Jan Kasprowicz w powszechnej świadomości żyje jako poeta i dramaturg. Zajmował się również krytyką literacką, przekładał klasyczne dzieła na język polski, mocno angażował się w pracę akademicką oraz działalność społeczną i polityczną. Początkowo przejawiał poglądy socjalistyczne, później związał się Narodową Demokracją i współtworzył Organizację Narodową. Największe sukcesy odniósł jednak w poezji, będąc zestawianym z narodowymi wieszczami i tworząc prekursorskie dzieła w formie „wiersza wolnego” – nie posiadającego usystematyzowanej składni.
Jan Kasprowicz tworzył już od wczesnej młodości, lecz pierwszy tomik poezji wydał dopiero w 1889 r. W jego pierwszych dziełach wybrzmiewa idea pozytywistyczna, mająca poprawić los brutalnie przez samego autora opisywanego życia ubogich mieszkańców wsi. Gdy przeprowadził się do Lwowa, zajął się dziennikarstwem, krytyką literacką i publicystyką. Ciągle uderzał w tony społeczne, lecz przykre zdarzenia z życia osobistego spowodowały zmianę w jego twórczości. Teraz na pierwszy plan zaczęły się wysuwać tematy pesymizmu, cierpienia i buntu. Pod koniec życia wydźwięk poetyckiej twórczości artysty znów się zmienił. Udany związek z trzecią żoną oraz przeprowadzka na Podhale wprawiły Jana Kasprowicza w lepszy nastrój, który się uwidocznił w kolejnych dziełach poetyckich. Pełne są ciepła, spokoju i przepełnia je nastrój góralskiej gawędy. Tematyka górska stała się jednym z najbardziej rozpoznawalnych motywów twórczości Kasprowicza.
Cechą charakterystyczną twórczości artysty była ciągła ewolucja wyrażanego w niej postrzegania świata. Wiązało się to z jego doświadczeniami życiowymi, tym samym wyrażając aktualny stan ducha poety. W twórczości Kasprowicza wielokrotnie pojawiają się motywy religijne, początkowo szczególnie związane z drogą krzyżową oraz Golgotą, by w późniejszym okresie ewoluować do „franciszkańskiej” afirmacji życia. Kolejnym stałym elementem jego twórczości były zachwyty na pięknem przyrody rodzinnych Kujaw oraz Tatr, z którymi związał swoje późniejsze życie.
Biografowie poety wskazują na jego inspirację takimi artystami, jak Rimbaud, Bertrand czy Shelley. Zwraca się też uwagę na ewolucje w opisywaniu przez Kasprowicza miłości, od mocno negatywnego jej postrzegania, aż do zupełnej zmiany w tym zakresie w późniejszym okresie życia. Najciekawszą opinię o twórczości Jana Kasprowicza wypowiedział inny wielki twórca, Witold Gombrowicz: „Kasprowicz. Chleb razowy, gołębia dusza, szczerozłoty piewca… Ale także: chłop – zdrajca, kmieć fałszywy, nienaturalna natura, robiona prostota. Kasprowicz, odszedłszy od chłopa i przemieniwszy się w inteligenta, chciał jednak pozostać chłopem – jako inteligent”.
Portret Jana Kasprowicza - Jacek Malczewski (1903)
W 1904 r. Jan Kasprowicz doktoryzował się na Uniwersytecie Jana Kazimierza na podstawie rozprawy pt. "Liryka Teofila Lenartowicza", a pięć lat później objął na tej uczelni katedrę literatury porównawczej, specjalnie dla niego utworzoną. Jako samouk opanował w stopniu doskonałym klasyczną łacinę i grekę oraz francuski i angielski. "Jak stwierdzili badacze translatorskiej twórczości Kasprowicza, dokonał tego tak dogłębnie i perfekcyjnie, że w swoich przekładach potrafił oddać najsubtelniejsze nawet cechy i właściwości poszczególnych języków obcych", dodaje Witold Szolginia w "Tamtym Lwowie".
Jego dokonaniem są liczne przekłady i krytyczne wydania wielkich dzieł literatury: greckiej (Ajschylos, Eurypides), angielskiej (W. Szekspir, Ch. Marlowe, G. Byron, P.B. Shelley, J. Keats, R. Tagore, A.Ch. Swinburne, O. Wilde, W.B. Yeats), niemieckiej (J.W. Goethe, F. Schiller), francuskiej (L. de Vauvenargues, A. Bertrand, A. Rimbaud, M. Maeterlinck), włoskiej (G. d'Annunzio), norweskiej (H. Ibsen), holenderskiej (H. Heijermans).
W 1920 roku Kasprowicz wraz ze Stefanem Żeromskim uczestniczył w akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach. Dał się tam poznać jako wielki patriota. W dowód uznania za swoją twórczość literacką i działalność społeczną otrzymał w roku 1921 "Adres hołdowniczy Polskich Towarzystw Naukowych we Lwowie", w którego fragmentach czytamy: "Czcigodny Panie! Związek Polskich Towarzystw Naukowych we Lwowie pospiesza objawić swą radość z powodu, że dałeś się skłonić do pozostania i wydawania - bodaj na zawsze w tym mieście od wielu lat związanym z Twą osobą i Twą chwałą, dumnym, że dzięki Twej potężnej indywidualności odrębne nosi piętno pośród miast polskich. Odkąd bowiem tu mieszkasz i tworzysz, Ty po nim, a ono nazywa się po Tobie. Wspólnym głosem oddajemy cześć Naczelnemu Polski dzisiejszej Poecie, duchowi czystemu i hartownemu jak kryształ gór. (...) Czcimy w Tobie badacza o bystrym i mądrym spojrzeniu. (...) Czcimy w Tobie Obywatela wszystkimi siłami oddanego pracy spojenia rozerwanych ciągle dzielnic Ojczyzny".
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.