1913-10-14     2005-11-29

Józef Garliński

107 lat temu urodził się Józef Garliński, oficer Komendy Głównej AK, więzień KL Auschwitz, długoletni prezes Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, historyk, działacz emigracyjny.

W postać Józefa Garlińskiego była wpisana pewna sprzeczność. Wynikała ona z zestawienia postury, z latami coraz drobniejszej, i delikatnego zdrowia z przymiotami ducha. W znanym filmie Zygmunta Adamskiego swoją niezwykłą historię życia opowiada już ponad osiemdziesięcioletni mężczyzna, niemal niknący w przestrzeni fotela, na którym siedzi. A jednak to, co miał do powiedzenia ten człowiek, niezmiennie przykuwało uwagę, wzbudzało szacunek i niekłamany podziw. Żołnierz AK, przeszedł Pawiak, obozy w Oświęcimiu i w Neungamme. Po wojnie, zdając sobie sprawę, że kolejnego więzienia nie przeżyje, zdecydował pozostać w Londynie. Tutaj odnalazł swoją żonę, poślubioną w pierwszych dniach okupacji Irlandkę, Eileen Frances Short. Będąc prawnikiem, zajął się ubezpieczeniami, ciągle jednak najbardziej pociągała go historia. Ostatecznie ta pasja, umiłowanie prawdy i miłość do ojczyzny, za którą przelewał krew, stworzyły na emigracji niestrudzonego działacza społecznego, propagatora sprawy polskiej i pisarza.

„Wiemy, że przestrzeń i czas nie mają początku i nie mają końca. Skoro tak, skoro za nami i przed nami były i będą miliardy lat, cóż znaczą nasze wysiłki, nasze trudy, nasze dramaty i radości, nasze klęski zwycięstwa? Po co walczymy, na co, dlaczego? Ale istnieje inna prawda, tak samo oczywista. Energia, raz wyzwolona, nigdy nie ginie. I czyn raz wykonany także nie ginie i pozostawia swój ślad, na wieki, na wieczność. Nasze życie jest tak krótkie, że musimy się skupić wokół tej drugiej prawdy - i wtedy się okaże, że to, co czynimy, ma swój sens, ma swój cel, jest potrzebne, jest ważne".
(fragm. wystąpienia Józefa Garlińskiego wygłoszonego podczas uroczystości nadania godności Honorowego Obywatela Miasta Kalisza 10 czerwca 1994 r.)

Króka biografia

Garliński Józef (1913-2005), historyk, doktor filozofii, prezes Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, oficer Komendy Głównej Armii Krajowej. Urodzony 14 października 1913 roku w Kijowie, syn Jarosława, rotmistrza kawalerii, prawnika, więźnia Starobielska, zamordowanego w Charkowie, i Wandy z d. Szymańskiej.

W 1920 roku wraz z rodziną przedostaje się do niepodległej Polski. Naukę rozpoczyna w szkole powszechnej w Warszawie, a kontynuuje ją w Zakładach Ojców Pijarów w Rakowicach pod Krakowem i Jezuitów w Chyrowie koło Przemyśla. Od 1926 roku w Korpusie Kadetów w Rawiczu, z którego z powodu rozwijającej się gruźlicy musi po dwóch latach odejść. W latach 1928-1931 uczy się i leczy w gimnazjum sanatoryjnym „Szarotka" w Zakopanem.

W 1931 roku poprzez Ostrów Wielkopolski, gdzie w międzyczasie jego ojciec otwiera kancelarię adwokacką, trafia do Kalisza. Zostaje przyjęty do Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Adama Asnyka, które kończy w 1934 roku egzaminem maturalnym. W trakcie nauki zostaje redaktorem naczelnym licealnego pisma „Sztubak" oraz twórcą i pierwszym redaktorem międzyszkolnego pisma „Czyn i słowo". Jest aktywnym uczestnikiem młodzieżowych zmagań sportowych. W latach 1934-1935 odbywa służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu.

W 1935 roku podejmuje studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim, które kończy już w konspiracji. W trakcie wojny obronnej 1939 roku podporucznik 1 pułku szwoleżerów Warszawskiej Brygady Kawalerii, walczy pod Krasnobrodem, Kowalowem i Suchowolą. Ranny, trafia do niewoli. Zaleczony powraca do Warszawy, gdzie włącza się do walki niepodległościowej. Zostaje szefem wywiadu więziennego, a następnie Wydziału Bezpieczeństwa Komendy Głównej Armii Krajowej. W kwietniu 1943 roku aresztowany przez Gestapo i osadzony na Pawiaku, następnie w Oświęcimiu, po czym w obozie koncentracyjnym Neuengamme koło Hamburga, gdzie przebywa do końca wojny.

Osiedla się w Londynie, odnajdując poślubioną jeszcze we wrześniu 1939 roku żonę, Eileen Short, Irlandkę, która całą okupację spędziła w Warszawie, służąc w Armii Krajowej. Z tego związku przychodzi na świat jedyny syn, Jarosław. Podejmuje pracę dla Instytutu Hoovera (Hoover Institute and Library) przy Uniwersytecie Stanforda w Kalifornii, gromadząc dokumentację dotyczącą udziału Polski w drugiej wojnie światowej. Następnie zarabia na utrzymanie rodziny w kanadyjskim towarzystwie ubezpieczeniowym. Aktywnie uczestniczy w życiu londyńskiej emigracji politycznej. Był założycielem pierwszego Koła Armii Krajowej w Londynie i jego Biuletynu Informacyjnego. W latach 1956-1965 prezes Zarządu Głównego Koła AK. W latach 1946-1956 działacz ruchu Niepodległość i Demokracja. W latach 1947-1967 członek Zarządu Światowego

Stowarzyszenia Polskich Kombatantów. Współorganizator, w 1956 roku, Związku Polskich Klubów Sportowych w Wielkiej Brytanii. Współtwórca Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego w Londynie.

W latach 1975-2003 prezes Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, inicjator wydawanego od 1976 roku „Pamiętnika Literackiego". Członek Polskiego PEN Clubu. Wieloletni profesor PUNO (Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie). Członek Międzynarodowej Rady Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Autor książek unikatowych w polskim pisarstwie historycznym. Najbardziej znana to „Fighting Auschwitz” („Oświęcim walczący"), stanowiąca pracę doktorską obronioną w 1973 roku w London School of Economics and Political Science (Uniwersytet Londyński). Opublikował prawie dwadzieścia książek, z których większość miała obcojęzyczne wydania. Zaczynał od wspomnień „Dramat i opatrzność" (1961), „Matki i żony" (1962) oraz esejów historycznych „Między Londynem a Warszawą" (1966), „Politycy i żołnierze" (1968). Po sukcesie monografii „Oświęcim walczący" (dotychczas siedemnaście wydań) ukazały się kolejne interesujące prace, w 1977 roku „Ostatnia broń Hitlera" i „Enigma" (1979). W latach osiemdziesiątych publikuje sensacyjny „Szwajcarski korytarz" (1981), „Polska w drugiej wojnie światowej" (1982) i „Niezapomniane lata" (1987). Liczne artykuły Garliński drukował w prasie emigracyjnej, a od 1990 roku na łamach prasy krajowej, głównie „Rzeczpospolitej". W latach 1993 i 1994 przygotował dla drugiego programu Telewizji Polskiej osiemnaście audycji historycznych dotyczących udziału Polski w drugiej wojnie światowej. Był zapraszany z wykładami przez uniwersytety w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, gdzie występował jako obrońca dobrego imienia Polski. Swoje wspomnienia zebrał w dwutomowym dziele „Świat mojej pamięci" (tom 1-1992, tom 2-1998).

Był laureatem wielu nagród za dorobek twórczy, m.in. Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie (1974), Fundacji im. Jurzykowskiego (1975), Stowarzyszenia Polskich Kombatantów (1981). W 2003 roku został uhonorowany przez Instytut Pamięci Narodowej tytułem Kustosza Pamięci Narodowej. Był członkiem Stowarzyszenia Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. Adama Asnyka w Kaliszu (1991), na wniosek którego w 1994 roku Rada Miejska przyznała Józefowi Garlińskiemu godność „Honorowego Obywatela miasta Kalisza". Kawaler Krzyża Virtuti Militari, odznaczony Krzyżem Komandorskim z gwiazdą, Krzyżem Oficerskim i Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Oświęcimskim.

Zmarł 29 listopada 2005 roku w Londynie, pochowany na cmentarzu Gunnersbury.

Publikacje w języku angielskim:

Garlinski, Jozef. Intercept: Secrets of the Enigma War. London: J. M. Dent and Sons
The Enigma War (New York: Charles Scribner’s Sons, 1980)
Poland in the Second World War. London: Macmillian, 1985.
The Swiss Corridor: Espionage Networks in Switzerland during World War II. London: J. M. Dent and Sons, 1981.
Fighting Auschwitz: The Resistance Movement in the Concentration Camp. New York: Fawcett, 1978.
The Survival of Love: Memoirs of a Resistance Officer. London: Blackwell, 1991.
Hitler's Last Weapons: The Underground War Against the V1 and V2. London: Friedmann, 1978. New York: Times Books, 1978.
- The Swiss Corridor, Dent, London 1981.
- Poland, SOE and the Allies. London: George Allen and Unwin, 1969
- "The Polish-Ukrainian Agreement, 1920," in The Reconstruction of Poland, 1914-23, Paul Latawski, editor. New York: St. Martin's Press, 1992