1891-02-28     1976-08-26

Gen. bryg. Roman Abraham

Admirał Józef Unrug był nie tylko znanym i cenionym dowódcą, legendą Marynarki Wojennej II Rzeczypospolitej ale i wielkim patriotą. Po przegranej przez Polaków kampanii wrześniowej nie dał się złamać okupantowi. Mimo niemieckiego pochodzenia nie tylko nie zdecydował się na kolaborację, ale dał przykład niezwykłego męstwa i odwagi. Gdy Niemcy namawiali go do współpracy, odpowiedział krótko: „Po 1 września zapomniałem języka niemieckiego”. Dowódca Floty w latach 1925 - 1939, dowódca Obrony Wybrzeża w 1939 roku, wielki patriota, Kawaler Złotego Krzyża Virtuti Militari.

Gen. bryg. dr Roman Abraham urodził się we Lwowie 28 lutego 1891 r. jako syn Władysława, wybitnego znawcy prawa kościelnego, profesora Uniwersytetu Lwowskiego i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Ukończył z odznaczeniem gimnazjum księży Jezuitów w Chyrowie, a następnie z tytułem doktora, wydział prawa i filozofii Uniwersytetu Lwowskiego.

W czasie I wojny światowej, zmobilizowany, służył w kawalerii armii austro-węgierskiej w stopniu porucznika. W październiku 1918 r. wrócił do rodzinnego Lwowa i gdy wybuchły walki polsko-rusińskie włączył się do obrony rodzinnego miasta. Od pierwszych dni dał się poznać jako niezwykle waleczny żołnierz i dowódca. Stworzył własny oddział na odcinku "Góry Stracenia", zwany później "Straceńcami", nie tylko od nazwy Góry, lecz także ze swej odwagi i dzielności. "Straceńcy" walczyli z powodzeniem na różnych odcinkach Obrony Lwowa; w zdobywaniu Dworca, w obronie Persenkówki i w Śródmieściu. Oni to, pod dowództwem por. Abrahama zatknęli sztandar polski na lwowskim Ratuszu o świcie 22 listopada 1918, zdzierając flagę uzurpatorów.

Znany pisarz, Adam Grzymała-Siedlecki, który jako korespondent wojenny był na froncie lwowskim w r. 1920, pisał, że wobec wyczynów mjr. Abrahama i jego żołnierzy, bledną wyczyny wojów kmicicowych.

W r. 1920 gdy konna armia Budionnego parła przynaglana przez politruka Stalina na Lwów, major Abraham zorganizował w porozumieniu z brygadierem Czesławom Mączyńskim, Detachement - oddział, walczący na całym południowo-wschodnim froncie, odnosząc wiele bojowych sukcesów. Sam mjr Abraham, ranny pod Chodaczkowem, dowodził oddziałem z noszy, żołnierze jego Detachement pod dowództwem kpt. Bolesława Zajączkowskiego stawili opór przeważającej sile bolszewickiej konnicy pod Zadwórzem w dniu 17 VIII 1920 r. Poległo ich wówczas wraz z dowódcą 518. Złożyli wielką ofiarę krwi, lecz powstrzymali nawałę konnicy Budionnego. Bitwa pod Zadwórzem, u progu Lwowa, zwana była Polskimi Termopilami.

W r. 1921, gdy wybuchło III Powstanie Śląskie, ppłk Abraham jako oficer do szczególnych poleceń został skierowany przez Ministerstwo Spraw Wojskowych na Górny Śląsk, gdzie organizował pomoc walczącym Ślązakom i działał przy Wojciechu Korfantym pod pseudonimem - Roman Wydera.

Po skończonej wojnie ppłk Abraham ukończył Wyższą Szkołę Wojenną. Był w niej następnie asystentem, a potem wykładowcą taktyki.

W r. 1927 dowodził 26 pułkiem Ułanów Wielkopolskich im. hetmana Karola Chodkiewicza w Baranowiczach, a od r. 1929 do 1932 był jako pułkownik dowódcą Brygady Kawalerii "Toruń", po ukończeniu kursu wyższych dowódców w Centrum Wyszkolenia Wyższych Studiów Wojskowych, objął dowództwo Brygady Kawalerii "Bydgoszcz". Od kwietnia 1937 r. dostał przydział na dowódcę Wielkopolskiej Brygady Kawalerii, z którą wyszedł na wojnę 1939 r. nominację na generała brygady otrzymał 19 marca 1938 r. W czasie dowodzenia Brygadami Kawalerii organizował, szkolił i unowocześniał pułki, wprowadzając do nich motoryzację.

W Kampanii wrześniowej,Brygada Wielkopolska pod jego dowództwem dokonuje śmiałego wypadu w głąb Rzeszy w kierunku Wschowy. I tak jak w poprzednich walkach, generał jest ze swoimi żołnierzami na pierwszej linii bojowej. W czasie bitwy nad Bzurą, gen. Abraham rozbija pod Bielawami silną obronę nieprzyjaciela, zdobywając liczne samochody z oporządzeniami, amunicję i sprzęt wojskowy. Przedzierając się w składzie Armii Poznań w kierunku Warszawy, dowodząc Grupą Operacyjną Kawalerii swego imienia, w ciężkich bojach toruje pułkom gen. Kutrzeby drogę do Stolicy, gdzie kończy wrześniowy szlak bojowy. Ranny na ulicach Warszawy, zostaje umieszczony w Szpitalu Ujazdowskim. Gen. Abraham był jedynym dowódcą wielkiej jednostki kawaleryjskiej, która na całym szlaku bojowym w Kampanii Wrześniowej nie poniosła ani jednej porażki, nie przegrała ani jednej bitwy, a pod Brochowem i Sochaczewem przed jego żołnierzami wycofała się 4. pancerna dywizja i 2. lekka dywizja pancerna niemiecka.

Za wybitne zasługi w dowodzeniu i za męstwo na polu walki został odznaczony Orderem Virtuti Militari IV klasy (order Virtuti Militari V klasy otrzymał za walkę o Lwów w r. 1918). Gen. Tokarzewski tworząc Służbę Zwycięstwu Polski - tuż przed kapitulacją Warszawy - zamierzał mianować gen. Abrahama komendantem jednego z okręgów tego związku. Aresztowany przez Gestapo w filii Szpitala Ujazdowskiego został wywieziony do Poznania i osadzony w Cytadeli. Okres wojny przebył w różnych obozach wojskowych na terenie Rzeszy (Krotoszyn, Königstein, Johannisberg i Murnau). Po powrocie do kraju, w grudniu 1945 r, całą energię skupia na zbieraniu dokumentów i relacji, oraz źródeł dotyczących Kampanii Wrześniowej. Owocem tego jest książka "Wspomnienia wojenne znad Warty i Bzury" (ukazały się dwa wydania, w r. 1969 i 1990). Swoim byłym podkomendnym pomaga w załatwiania wielu spraw życiowych, a także w otrzymywaniu odznaczeń bojowych.

Po październiku 1956 r. wraz z gen. Borutą Spechowiczem - towarzyszem walk o Lwów w listopadzie 1918 r., gen. Abraham rozpoczął walkę o przywrócenie chwały niszczonemu cmentarzowi Orląt we Lwowie. Interwencje u. najwyższych władz polskich i sowieckich nie dały rezultatu. W r. 1975 był inicjatorem dwóch tablic pamiątkowych poświęconych obrońcom Lwowa w 1918 r. Jedną wmurowano w kaplicy Matki Bożej na Jasnej Górze, drugą poświęcił ks. Prymas Wyszyński w Katedrze Warszawskiej (31.X.). 3 maja 1976 r., wraz z innymi wyższymi oficerami Wojska Polskiego Rzeczypospolitej Polskiej złożył jako wotum na Jasnej Górze swoje ordery Virtuti Militari, które znalazły się na płaszczu Hetmańskim Matki Bożej Częstochowskiej.

Generał Roman Abraham zmarł w Warszawie 26 sierpnia 1976 roku. Został pochowany we Wrześni obok swej matki. Imię Generała przybrał wrześnieński Zespół Szkół Rolniczych, a w Warszawie i Poznaniu nadano ulicom Jego imię. W Warszawskiej bazylice św. Krzyża jest tablica epitafijna poświęcona gen. Abrahamowi. W ciągu swego długiego życia gen. Abraham zdobył sławę, szacunek i miłość żołnierzy.