1893-08-19     1939-12-21

Stefan Starzyński

Polski polityk, prezydent Warszawy

Stefan Starzyński (1893-1943) - polski polityk, prezydent Warszawy, aktywny działacz konspiracyjny, jeden z najbardziej zasłużonych obrońców stolicy podczas kampanii wrześniowej 1939 roku. Ponadto świetny ekonomista.

Urodził się 19 sierpnia 1893 roku w Warszawie. Mieszkał na Powiślu przy ul. Dobrej. Nie mieszkał jednak w Warszawie, wychowywał się w Łowiczu. Tutaj rozpoczął edukację, ale kończył ją już w prywatnym gimnazjum im. E. Konopczyńskiego w Warszawie.

Pochodził ze średnio zamożnej rodziny - jego matka była nauczycielką, ojciec miał szlachecki rodowód, ale pozbawiony był majątku. Po ukończeniu gimnazjum przeszedł na wyższy szczebel edukacji. Studiował ekonomię na Wyższych Kursach Handlowych Zielińskiego.

Związał się w tym czasie z organizacjami niepodległościowymi. Był członkiem Związku Strzeleckiego oraz Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej. Po wybuchu I wojny światowej znalazł się w I Brygadzie Legionów. Po tzw. "kryzysie przysięgowym" został internowany w Beniaminowie w lipcu 1917 roku.

Po zwolnieniu wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej. W listopadzie 1918 roku ponownie znalazł się w Wojsku Polskim. Został szefem sztabu 9. Dywizji Piechoty. W wojsku pozostał przez 3 lata, służąc jeszcze w II Oddziale Sztabu Generalnego (Wywiadowczym). Następnie, gdy przeszedł do rezerwy, pełnił rozmaite stanowiska. Został członkiem Komisji Mieszanej Ewakuacji ZSRS, a następnie dyrektorem Departamentu Ogólnego (1926-32), wiceministrem Banku Gospodarstwa Krajowego (1932-34) oraz komisarycznym prezydentem Warszawy. Funkcję tę objął 1 sierpnia 1934 roku.

Decyzja o mianowaniu Starzyńskiego była czysto polityczna, bowiem sanacyjne władze doprowadziły w marcu do zmiany organizacji kierownictwa cywilnego stolicy. Starzyński przejmował rządy w trudnym momencie, ponieważ zarząd stolicy borykał się z kłopotami finansowymi. Szybko jednak przystąpił do regulowania budżetu i ostrej modernizacji miasta. Był zwolennikiem rozbudowy stolicy i dzięki jego rządom udało się wprowadzić w mieście szereg modernizacji.

Rządził Warszawą w sposób twardy i stanowczy, za co często spadała na niego krytyka przeciwników politycznych. Mimo to był szanowany przez ludność i współpracowników, którzy dostrzegali jego liczne talenty - od organizacji poprzez zdolności przywódcze. Inwestycje zaproponowane przez Starzyńskiego godziły w głównej mierze w rosnące lawinowo bezrobocie w Warszawie. Dzięki organizacji prac publicznych udało się choć w części przezwyciężyć problem. Warto wspomnieć, iż plan modernizacji stolicy został zaaprobowany jeszcze w 1935 roku, a więc w niecały rok po objęciu władzy przez Starzyńskiego, co świadczy niewątpliwie o jego prężnej działalności. Następnie zalecenia stopniowo wcielano w życie. Dzięki szeroko zakrojonej akcji skupowania terenów miastu udało się pozyskać chociażby rejon Lasku Kabackiego czy Olszynki Grochowskiej. Wreszcie w 1938 roku uchwalono plan rozbudowy miasta rozpisany na cztery lata. Zakładał on budowanie dzielnic mieszkaniowych, w związku z trudną sytuacją obywateli warszawskich. Ambitne plany pokrzyżowała II wojna światowa.

Od końca 1938 roku nad Europą zbierały się czarne chmury. Szczególnym wyrazem przeszeregowania na mapie terytorialnej tej części świata była konferencja monachijska i kolejne agresywne posunięcia III Rzeszy. Gdy na jesieni 1938 roku Niemcy zwrócili się z żądaniami względem Polski, sprawa wybuchu otwartego konfliktu wisiała na włosku. Szczególnie nerwowa atmosfera panowała w Warszawie, która stała się ośrodkiem życia politycznego i kulturalnego II Rzeczypospolitej.

Dużą rolę w przygotowaniach do zbliżającej się wielkimi krokami wojny odgrywał Stefan Starzyński. Szczególnym wyrazem jego zaangażowania w działalność na rzecz wzmocnienia obronności stolicy była odezwa do ludności z 23 sierpnia 1939 roku, w której wzywał on do powrotu do miasta. Jednocześnie rozpoczął przygotowania do zorganizowania cywilnej obrony Warszawy. Jeszcze w końcu sierpnia ludność stolicy ochoczo, w myśl apelu Starzyńskiego, ruszyła do kopania rowów przeciwczołgowych i budowy schronów. Całą akcję wspierały warszawskie radiostacje, umacniając

Polaków w duchu bojowym. To właśnie za pośrednictwem radia Starzyński podtrzymywał opór warszawiaków przez cały okres trwania walk o miasto. Podczas kampanii wrześniowej pełnił niezwykle ważne stanowisko, podnosząc morale mieszkańców Warszawy oraz zagrzewając ich do walki. Dzięki jego przemówieniom oraz mobilizacji warszawskich cywili stolica broniła się przez trzy tygodnie.

W czasie Wojny Obronnej był komisarzem cywilnym przy Dowództwie Obrony Warszawy oraz przy Armii "Warszawa". Po kapitulacji miasta rozpoczął działalność konspiracyjną. 18 października zwrócił się z apelem do warszawiaków, w którym prosił o odbudowę ukochanego miasta. Niestety, był to już koniec jego działalności.

Starzyński został aresztowany w gmachu Ratusza w Warszawie przez funkcjonariuszy Gestapo w dniu 27 października 1939 r. Osadzono go początkowo w więzieniu przy ulicy Daniłowiczowskiej w Warszawie, a następnie przewieziono do więzienia na Pawiaku. W więzieniu przy ul. Dzielnej prezydent Starzyński przebywał do dnia 22 albo 23 grudnia 1939 r., kiedy to wywieziono go w nieznanym kierunku.

Według ustaleń IPN, z zebranego materiału dowodowego wynika, iż Starzyński został rozstrzelany pomiędzy 21 a 23 grudnia 1939 r. w Warszawie lub w jej okolicach. Zbrodni dokonali funkcjonariusze Gestapo: oberscharfuehrer Hermann Schimmann, hauptscharfuehrer Weber i unterscharfuehrer Perlbach.