1979-07-28    

Ruch Młodej Polski

Opozycja demokratyczna w czasach PRL

Utworzenie Komitetu Obrony Robotników we wrześniu 1976 oraz Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela w marcu 1977 r. dało organizacyjne podwaliny opozycji demokratycznej w PRL. W kolejnych latach wyodrębniły się w niej nowe organizacje i ugrupowania. Jedną z nich był Ruch Młodej Polski, powołany do życia pod koniec lipca 1979 r.

Na krystalizowanie się poglądów przyszłych „młodopolaków” zwłaszcza w Trójmieście przemożny wpływ wywarło zaangażowanie w działalność duszpasterstwa środowiskowego w latach siedemdziesiątych. Kluczowe znaczenie mieli duszpasterze: dominikanin o. Ludwik Wiśniewski, a po jego przeniesieniu do Lublina, jezuita o. Bronisław Sroka.

Początki formowania nowego nurtu związane są z działalnością grupy młodych ludzi związanych z niezależnym pismem „Bratniak”, ukazującym się poza cenzurą od października 1977 r. pod egidą Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Nosiło ono podtytuł „Pismo młodych” i pełniło rolę forum opinii skierowanego głównie do studentów. Periodyk stał się miejscem sporów ideowych, w tym polemik ze środowiskami lewicy laickiej. To właśnie na łamach „Bratniaka” kształtów nabierały założenia ideowe przyszłej organizacji. Równocześnie narastające spory w obrębie ROPCiO przyspieszyły decyzję o usamodzielnieniu grupy młodych opozycjonistów w nowej organizacji.

Ruch Młodej Polski nie posiadał sformalizowanej struktury, jednolitego i ściśle określonego kierownictwa oraz deklaracji członkowskich. Na spoistości organizacyjnej oraz względnej jednolitości programowej w okresie PRL zaważył fakt, że uczestników Ruchu obok wspólnych przekonań łączyły więzy przyjaźni jeszcze z czasów szkolnych. Nieformalnym liderem i głównym ideologiem Ruchu był Aleksander Hall. Wyznaczono także rzeczników. Byli to z Trójmiasta:

Aleksander Hall, Arkadiusz Rybicki i Jan Samsonowicz, a ponadto Jacek Bartyzel z Łodzi, Maciej Grzywaczewski z Warszawy oraz Marek Jurek z Poznania. Autorytetem i mentorem dla uczestników RMP był Wiesław Chrzanowski, członek organizacji narodowych, żołnierz Armii Krajowej, powstaniec warszawski i więzień polityczny okresu stalinizmu.

Momentem zwrotnym było podpisanie „Deklaracji ideowej Ruchu Młodej Polski” pod koniec lipca 1979 r. oraz ogłoszenie jej 18 sierpnia tego roku. Sygnatariuszami deklaracji było 25 osób. Większość z nich wywodziła się z Trójmiasta. Byli to m.in. Piotr Dyk, Grzegorz Grzelak, Ireneusz Gust, Aleksander Hall, Zofia Kruszyńska-Gust, Andrzej Jarmakowski, Dariusz Kobzdej, Zofia Kruszyńska-Gust, Magdalena Modzelewska, Bożena Rybicka, Arkadiusz Rybicki, Mirosław Rybicki, Jan Samsonowicz. Deklarację podpisali także Jacek Bartyzel (Łódź), Maciej Grzywaczewski (Warszawa), Marek Jurek, Edward Maliszewski i Krzysztof Nowak (Poznań).

Deklaracja składa się ze wstępu oraz czterech rozdziałów zatytułowanych „Osoba ludzka”, „Wspólnota narodowa”, „Niepodległość” oraz „Nasze zadania”. Trzy pierwsze rozdziały określały ramy ideowe przyszłej działalności. Naczelną wartością wymienianą w dokumencie była dbałość o dobro i rozwój osoby ludzkiej, a celem całego społeczeństwa było zapewnienie jednostce odpowiednich warunków do samorealizacji. Akcentowano przy tym zarówno spełnienie materialne, jak i duchowe człowieka. Deklaracja kluczową rolę przyznawała narodowi jako wspólnocie głęboko zakorzenionej w tradycji, wierze katolickiej, kulturze oraz historii, dzięki czemu jednostka mogła w pełni realizować swoje aspiracje.

Za niezbędny czynnik do urzeczywistnienia tego celu uznawano niepodległość. Postulowano więc zrzucenie zależności od Związku Sowieckiego i pełne odzyskanie suwerenności przez Polskę. Właśnie tak wyraźne roszczenie odróżniało RMP od pozostałych organizacji opozycyjnych, które proponowały jedynie demokratyzację ustroju socjalistycznego.

Inspirowano się koncepcjami Romana Dmowskiego, Zygmunta Balickiego i innych myślicieli obozu narodowego, a także dziełami ojca konserwatyzmu Edmunda Burke’a oraz nauczaniem prymasa Stefana Wyszyńskiego.

Wśród zadań, jakie stawiali przed sobą uczestnicy Ruchu, była walka o odnowę moralną społeczeństwa, obronę kultury i tożsamości narodowej, przełamanie komunistycznego monopolu w środkach masowego przekazu. Ważne znaczenie miała dla nich aktywna działalność wydawnicza oraz samokształceniowa, a także tworzenie i rozwój myśli politycznej. Ostatnie z tych zadań zamierzano realizować poprzez oparcie na przedwojennych nurtach politycznych: konserwatywnym, narodowo-demokratycznym, piłsudczykowskim, chrześcijańsko-społecznym i ludowym. W swoich koncepcjach młodopolacy nie zamierzali jednak powielać myśli przedwojennej prawicy, ale starali się ją rozwijać i podejmowali próbę jej adaptacji do współczesnej rzeczywistości społeczno-politycznej. Odrzucali przy tym skrajne elementy dziedzictwa ideologów obozu narodowego i podkreślano znaczenie praw człowieka.

Manifestacja zorganizowana przez Ruch Młodej Polski w dniu 3 V 1980 r. w Gdańsku;
Fot. ze zbiorów IPN w Gdańsku.
rekonstrukcja cyfrowa i koloryzacja -  ©  PAI

„Deklaracja ideowa” została opublikowana w numerze 18. „Bratniaka” z 1979 r. (lipcowo-sierpniowym), a sam periodyk zyskał podtytuł „Pismo Ruchu Młodej Polski”. Zgodnie z założeniami ogłoszonymi w deklaracji prowadzono druk i kolportaż bezdebitowych wydawnictw. Prowadzone przez uczestników RMP Wydawnictwo Młoda Polska stało się jedną z najważniejszych nielegalnych oficyn w kraju, a jej działalność służyła też innym organizacjom opozycyjnym. Prace wydawnicze koordynowali Mirosław Rybicki i Sławomir Soból, a nakładem wydawnictwa ukazywały się książki Czesława Miłosza, Bohdana Cywińskiego, Jacka Bartyzela, George’a Orwella, Romana Dmowskiego i Wojciecha Wasiutyńskiego, a ponadto czasopisma i ulotki.

Liczba uczestników RMP wynosiła około stu osób, z kolei aż do 1989 r. ogólna liczba uczestników i współpracowników Ruchu nie przekroczyła kilkuset. Poza sygnatariuszami „Deklaracji ideowej” do Ruchu dołączyli inni działacze – Marian Piłka, Sławomir Czarlewski, Tomasz Wołek, Wiesław Walendziak, Piotr Semka, Jarosław Kurski, Kazimierz Michał Ujazdowski, Jarosław Sellin, Piotr Adamowicz.

Aktywność młodopolaków nie ograniczała się wyłącznie do prowadzenia działalności wydawniczej i inicjowania dyskusji teoretycznych oraz programowych. Wraz z Wolnymi Związkami Zawodowymi Wybrzeża organizowali oni na terenie Trójmiasta manifestacje z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja, odzyskania niepodległości 11 listopada, oraz Grudnia 1970. Organizacja poparła strajki sierpniowe 1980 r., a część jej członków zaangażowała się w pracę w strukturach NSZZ „Solidarność”.

Po wprowadzeniu stanu wojennego część uczestników Ruchu została internowana (m.in. Arkadiusz Rybicki, Piotr Dyk, Jan Samsonowicz, Jacek Bartyzel, Marian Piłka), a część ukrywała się przed aresztowaniem.

W styczniu 1982 r. działalność RMP zawieszono. Aktywności nie zaprzestało natomiast Wydawnictwo Młoda Polska, które drukowało na potrzeby podziemnej „Solidarności”. Po zaprzestaniu publikacji „Bratniaka” Ruch wydawał nowe pismo – „Politykę Polską”, którego tytuł był nawiązaniem do fundamentalnej pracy Romana Dmowskiego „Polityka polska i odbudowanie państwa”. Wyznaczając kierunek przyszłych sporów prowadzonych na jego łamach, nie ograniczał jednak jego ram. Na łamach „Polityki Polskiej” postulowano realizm działania i konieczność stworzenia nowego, niezależnego ugrupowania politycznego.

W łonie organizacji zachodził również stopniowy proces podziałów ideowych. Część z autorów w drugiej połowie lat osiemdziesiątych proponowała poszukiwanie kompromisu z władzą i dążenie do przeprowadzenia przemian ustrojowych na drodze ewolucyjnej. Po lipcu 1983 r. nie zdołano w pełni reaktywować organizacji, jednak część jej przedstawicieli nie zaprzestała działalności opozycyjnej.

Ruch Młodej Polski przestał istnieć w 1989 r. Wielu jego uczestników aktywnie włączyło się w proces przemian ustrojowych i zaangażowało się w działalność publiczną. Jednak ze względu na różnice światopoglądowe nie zdołali oni powołać wspólnego, trwałego ruchu politycznego i zrealizować zakładanych koncepcji ideowych.

Tekst za: Piotr Abryszeński, MHP