1969-07-13
W domu rodzinnym wielkiego kompozytora.
51 lat temu w parku, w pobliżu domu urodzenia Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli odsłonięto pomnik poświęcony naszemu wielkiemu kompozytorowi. Autorem dzieła jest Józef Gosławski. Projekt wykonany został w 1955 roku, zaś odsłonięcie pomnika nastąpiło 13 lipca 1969.
Cokół zaprojektowała Wanda Gosławska, a wykonanie odlewu zlecono firmie Brąz Dekoracyjny. Odsłonięcia dokonał Tadeusz Zaorski – ówczesny wiceminister kultury i sztuki. Rzeźbę Chopina umieszczono na granitowym cokole. Ciekawostką jest to, że model rzeźby kompozytora stanowił ozdobę Międzynarodowych Konkursów Pianistycznych im. Fryderyka Chopina odbywających się od 1927 r.
W Żelazowej Woli przed oficyną dworską hrabiów Skarbków, w której urodził się Fryderyk Chopin, pierwszy na ziemiach polskich pomnik ku czci kompozytora postawiono już w 1894 roku . W 1926 roku w warszawskich Łazienkach Królewskich, po prawie dwóch dekadach od powstania jego projektu, odsłonięto najsłynniejszy pomnik Chopina. W 1961 roku młody artysta, Krystian Burda, bronił dyplomu – projektu abstrakcyjnego pomnika dedykowanego Chopinowi.
Dom Chopina niezmiennie od kilkudziesięciu lat stanowią cel wycieczek miłośników twórczości Fryderyka Chopina z całego świata. Dlatego zatrzymajmy się na chwilę w tym miejscu.
Fryderyk Chopin urodził się w majątku hrabiów Skarbków w Żelazowej Woli, gdzie jego ojciec był guwernerem, a matka spokrewniona ze Skarbkami, pomagała im prowadzić gospodarstwo. Chopinowie mieszkali w oficynie obok dworu. Kiedy Fryderyk miał siedem miesięcy, rodzina przeniosła się na stałe do Warszawy.
Według jednej z hipotez, drewniany dwór Skarbków spłonął. Pod koniec XIX wieku na terenie dawnego majątku znajdowała się tylko zrujnowana oficyna. W 1894 roku, dzięki osobistemu wstawiennictwu Milija Bałakiriewa (rosyjskiego pianisty i wielbiciela Chopina) u cara, przed oficyną stanął pierwszy w Polsce pomnik wielkiego kompozytora. Obecnie znajduje się on w głębi parku. Teren udało się wykupić dopiero w 1928 roku za pieniądze zebrane podczas ogólnopolskiej kwesty (m.in. podczas organizowanych dobroczynnych koncertów).
W aktach grodzkich z końca XVI w. jako płatnicy podatków z łanów kmiecych w Żelazowej Woli występują bracia Mikołaj i Piotr Żelazo. Na przełomie XVII i XVIII w. dobra ziemskie Żelazowa Wola z przyległościami należały do rodu Paprockich. Po śmierci chorążego płockiego Adama Paprockiego właścicielem dóbr został starosta sochaczewski Walerian Łuszczewski, który ok. 1784 r. przekazał je sędziemu sochaczewskiemu Piotrowi Łuszczewskiemu. Od niego to właśnie w 1798 r. całość dóbr kupiła Ludwika Skarbkowa. Po ucieczce w 1801 r. Kacpra Skarbka, spowodowanej wizytami wierzycieli i pozwami o zajęcie nieruchomości, prowadzeniem majątku zajmowała się Ludwika z Fengerów Skarbkowa. W 1802 r. zatrudniła na nauczyciela swoich dzieci Mikołaja Chopina, który w 1806 r. pojął za żonę Justynę Krzyżanowską, córkę zarządcy i administratora dóbr izbickich na Kujawach. W nieodległej od dworu oficynie, gdzie zamieszkali małżonkowie, przyszedł na świat 1 marca 1810 r. syn, który po hr. Skarbku otrzymał imię Fryderyk.
…Tu stała kołyska Fryderyka Chopina. Sto kilkadziesiąt lat temu. Nie możemy sobie nawet wyobrazić, jak wtedy wyglądało to miejsce. Jak wyglądała Żelazowa Wola, kiedy stał tu jeszcze pałac zamieszkiwany przez rodzinę Skarbków, kiedy panował tutaj ożywiony ruch. Podwórze i ogród pałacowy pełne było najrozmaitszych figur, dzieci, dorosłych, domowników, nauczycieli (…).
…Z całego kompleksu budynków, z całego skomplikowanego bytu właścicieli ziemskich została tylko ta skromna oficyna, mały domek, gdzie wydzielono ubogie mieszkanie owemu nauczycielowi i jego małżonce, dalekiej krewnej państwa domu. Ale widocznie unosił się nad tym domkiem jakiś blask czy ogień, coś co odznaczało od innych domków okolicznych – skoro ocalał. Przeszedł przez trudne czasy, kiedy nikt nie pamiętał, kto się w nim urodził – i dotrwał do dziś dnia, aby w swej skromniej samotności stać się jedną z najcenniejszych pamiątek, jaką naród polski posiada.
Fragm. z przedmowy Jarosława Iwaszkiewicza do wydawnictwa A. Kaczkowskiego, Żelazowa Wola, wyd. VI, Warszawa 1985, s. 5.
…Dwór stał zwrócony na południe, równolegle do rzeki Utraty, pobudowany na wzór francuski pomiędzy dziedzińcem a ogrodem, którego ozdobą była obfitująca w egzotyczne drzewka i sadzonki oranżeria. (…) W pobliżu dworu znajdowały się: spichlerz na zboże i wozownia… oraz dobrze widoczne na zachowanym planie folwarku z 1872 r. inne budynki gospodarskie: obory, stajnia i owczarnia, będące ważnymi składnikami majątku (…).
M. Wojtylak, Tajemnice dworu w Żelazowej Woli, „Rocznik Mazowiecki”, T. XII, 2000, s. 216.
…Mikołaj w ciągu 6 lat po upadku Powstania Kościuszkowskiego jest w podłowickim Czerniewie (błędnie i uparcie przez wszystkich bez wyjątku muzykologów Polski i świata Czerniejewem zwanym) guwernerem dzieci w domu starościny Łączyńskiej dla nauki języka francuskiego, niemieckiego, gry na skrzypcach i flecie oraz dobrego tonu i manier towarzyskich. Właśnie w Czerniewie pan Mikołaj się spolszczył i „lackim duchem” przepełnił. Czternastoletnia Maria, późniejsza szambelanowa z podłowickich Walewic (…) okazała się szczególnie pojętną uczennicą Mikołaja, który po latach lubił opowiadać w rodzinie swej o słynnej Marii (…) W ciągu następnych lat ośmiu od 1802 r. Mikołaj Chopin był wychowawcą dzieci hr. Skarbkowej (…).
Z. Pągowski, Chopin w Łowiczu i Łowickiem [w:] Katalog wystawy w Łowiczu z 1957 r.
Pierwszym pomnikiem upamiętniającym postać Fryderyka Chopina na ziemiach polskich był obelisk w Żelazowej Woli zaprojektowany przez Bronisława Żochowskiego z inicjatywy Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego i rosyjskiego kompozytora Milija Bałakiriewa. Jego uroczyste odsłonięcie, połączone z pierwszym w tym miejscu koncertem chopinowskim, nastąpiło 17 X 1894 r. w 45. lecie śmierci artysty. Znajduje się na nim medalion z wizerunkiem Chopina wg projektu J. F. A. Bovy'ego, wykonany przez Jana Wojdygę i napis: F. Chopin 22. II. 1810, z lirą poniżej otoczoną liśćmi. Pomnik pierwotnie stał na wprost dawnej oficyny dworskiej (miejsca urodzenia Chopina), później został przeniesiony do parku. W trzy lata później z inicjatywy Wiktora Magnusa stanął podobny w formie pomnik Chopina w Dusznikach Zdroju.
Najbardziej znanym i rozpoznawalnym jest pomnik Fryderyka Chopina w Parku Łazienkowskim w Warszawie. Zaprojektowany przez artystę rzeźbiarza Wacława Szymanowskiego, miał być wzniesiony w 100. lecie urodzin kompozytora. Jego powstaniu przeszkodziły względy finansowe i techniczne. Uroczyste odsłonięcie pomnika nastąpiło dopiero 14 XI 1926 r. przez prezydenta Ignacego Mościckiego. Umieszczony na cokole pomnik przedstawia odlaną w brązie postać kompozytora siedzącego pod stylizowaną mazowiecką wierzbą. W 1940 r. pomnik został wysadzony w powietrze przez Niemców, a odlew pocięty na kawałki. Dopiero w 1958 r. udało się pomnik zrekonstruować i ponownie oddać. Od 1959 r. odbywają się przy nim w okresie letnim koncerty muzyczne.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.