1922-02-08 1944-08-16
Poezja w cieniu wojny
Powstanie Warszawskie pochłonęło setki tysięcy ofiar, wśród nich był kwiat polskiej młodzieży, elita intelektualna kraju. Podczas powstańczych walk zginął także poeta Tadeusz Gajcy.
Urodził się w Warszawie 8 lutego 1922 roku. Pochodził z rodziny robotniczej, uczęszczał do Gimnazjum oo. Marianów, znanej na Bielanach szkoły średniej.
Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku, jako junak Przysposobienia Wojskowego, zgodnie z wezwaniem Naczelnego Dowództwa udał się na wschód, gdzie miały być formowane nowe oddziały. Dotarł aż do Włodawy i do Warszawy wrócił już po kapitulacji miasta.
W czasie niemieckiej okupacji kontynuował naukę w ośrodku oo. Marianów, którzy w legalnej Miejskiej Szkole Drogowej prowadzili tajne licea.
Po złożeniu matury wiosną 1941 na kompletach Gajcy dostał się na polonistykę tajnego Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie zetknął się ze Zdzisławem Stroińskim, poetą, studentem prawa. Stroiński wprowadził Gajcego do konspiracyjnej organizacji Konfederacja Narodu.
W 1942 roku na konkursie podziemnego miesięcznika "Sztuka i Naród", redagowanego przez młodych polonistów, Wacława Bojarskiego oraz Andrzeja Trzebińskiego, Gajcy zdobył III nagrodę za wiersz "Wczorajszemu". Od tego momentu razem ze Stroińskim wszedł w skład grupy literackiej "Sztuka i Naród", związanej z czasopismem podziemnym po tym samym tytułem.
Konfederacja Narodu, organizacja skrajnie prawicowa, kontynuowała przedwojenną działalność nacjonalistycznego ONR. W publikacjach Gajcego na łamach "Sztuki i Narodu" odbijały się poglądy członków stowarzyszenia m.in. negacja wartości sztuki międzywojennej (z czego Gajcy wyłączał jednak Czechowicza i Miłosza) i emigracyjnej, podkreślanie dziejowej roli Polski, gloryfikowanie liryki zagrzewającej do boju. Gajcy jednak był o wiele bardziej poetą niż politykiem, co łagodziło wymowę jego artykułów.
Debiutancki tomik Gajcego - "Widma" - ukazał się w podziemnym wydawnictwie w maju 1943 roku. W tym samym okresie Gajcy razem z Bojarskim i Stroińskim wziął udział w akcji złożenia kwiatów pod pomnikiem Kopernika 25 maja 1943 roku w 400 rocznicę zgonu wielkiego uczonego.
Jesienią 1943 roku poeta zrezygnował z pracy (był magazynierem w firmie konfekcyjnej) i poświęcił się pisaniu, zaniedbując nawet studia. W październiku ukończył poemat "Misterium niedzielne", publikował na łamach prasy podziemnej, tworzył teksty partyzanckich piosenek.
W maju 1944 roku ukazał się drugi z kolei tom wierszy Gajcego "Grom powszedni". Nakład wynosił 500 egzemplarzy.
Od 1 sierpnia 1944 roku Gajcy pod pseudonimem "Topór" walczył w Powstaniu Warszawskim na Starym Mieście w drużynie szturmowo-wypadowej "Chmury" (pseudonim Zdzisława Stroińskiego).
Zginął najprawdopodobniej 16 sierpnia 1944 roku w wysadzonej przez Niemców placówce przy ul. Przejazd 1/3. Prawdopodobnie tego dnia niemieccy saperzy wykorzystali tam bliżej nieznaną broń "Taifungerät". Według innej wersji miał zginąć "21 lub 22 sierpnia na terenie Arsenału" przy ul. Długiej, jednak ekshumacja przeprowadzona wiosną 1946 r. na ul. Przejazd ostatecznie obaliła tę wersję. Pochowany został w Warszawie na Powązkach Wojskowych.
2 sierpnia 2009 r. Prezydent RP Lech Kaczyński pośmiertnie odznaczył Tadeusza Gajcego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej oraz za osiągnięcia w działalności na rzecz rozwoju polskiej kultury.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.