1902-08-30 1995-02-08
To właśnie wiara jest jednym z największych skarbów, jakie człowiek posiada
Logik, sowietolog, dominikanin, pilot i ułan, którego pisma zyskały światową sławę. 30 sierpnia 1902 roku przyszedł na świat Józef Franciszek Emmanuel Bocheński, należała do średniozamożnej szlachty posiadającej kilka wiosek. Ojcem myśliciela był Adolf Bocheński, człowiek wszechstronnie uzdolniony, który pod koniec XIX wieku uzyskał w Getyndze tytuł doktor nauk ekonomicznych, był jeźdźcem sportowym i modernizatorem wsi, wprowadzał różnego rodzaju nowinki technologiczne, jak na przykład ciągnik parowy. Matka, Maria z Dunin-Borkowskich, była osobą niezwykle religijną, która trzymała cały dworek żelazną ręką. Dość powiedzieć, że zawsze przewodziła modlitwom w domowej kaplicy, nawet jeżeli u Bocheńskich gościł biskup.
Józef Maria Bocheński był postacią nieszablonową. Sam o sobie mówił, że jest cynikiem niemającym wielkiej sympatii do ludzi, lecz jednocześnie wielokrotnie narażał dla nich życie jako kapelan. Dzieciństwo spędził w majątku rodziców, następnie odbył nauki w jednym z lwowskich gimnazjów. Nie brał udziału w obronie Lwowa ze względu na kategoryczny zakaz otrzymany od rodziców. Jak później wspominał, przez wiele lat towarzyszyły mu z tego powodu wyrzuty sumienia. Maturę zdał w roku 1920, uciekając się zresztą do małego oszustwa. Na egzaminie miał przetłumaczyć zawiły tekst o uwięzieniu Sokratesa. Nie mogąc podołać zadaniu, zdecydował się napisać własny tekst, który tematem zbliżony był do oryginału. Kiedy tylko osiągnął dorosłość, mógł wreszcie wstąpić do wojska zaciągając się do 8. pułku ułanów im. Józefa Poniatowskiego. Brał udział m.in. w pościgu za uciekającą Konarmią Budionnego. Po wojnie polsko-bolszewickiej, za namową ojca, studiował ekonomię w Poznaniu, prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, filozofię we Fryburgu, teologię w Rzymie.
W 1926 wstąpił do seminarium, a potem do Zakonu Kaznodziejskiego św. Dominika. W latach 1934–1940 był profesorem logiki w Angelicum w Rzymie. Habilitował się z logiki w 1938 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 1945 r. był profesorem na Uniwersytecie we Fryburgu, na którym w latach 1964–1966 pełnił urząd rektora.
Walczył podczas wojen w 1920 i 1939 roku. W stopniu podpułkownika służył jako kapelan w II Korpusie gen. Władysława Andersa („De virtute militari. Zarys etyki wojskowej”, Kraków 1993). Brał udział w bitwie o Monte Cassino. Po wojnie o. Bocheński pozostał na emigracji. Jest znany w świecie jako zwolennik filozofii analitycznej. Podejmował próby modernizacji tomizmu za pomocą logiki formalnej („Logika religii”, Warszawa 1990, „Istota i istnienie Boga”, 1993). Jego prace zostały opublikowane w ponadmilionowym nakładzie w wielu krajach, co jest bardzo rzadkie w przypadku filozofów. Osobną częścią dorobku o. Bocheńskiego są naukowe analizy marksizmu-leninizmu („Lewica, religia, sowietologia”, Warszawa 1996). Na Zachodzie był uważany za głównego znawcę filozoficznych problemów marksizmu. Był także założycielem Instytutu Europy Wschodniej oraz wydawcą ponad 50 tomów monografii w serii „Sovietica” oraz 35 roczników kwartalnika „Studies in Soviet Thought”. Bibliografia prac dominikanina obejmuje ponad 100 publikacji książkowych, z których ponad 20 przetłumaczono na język polski.
Bocheński był logikiem, historykiem logiki i badaczem filozofii i myśli współczesnej: historia logiki i krytyka kultury współczesnej wyznaczały dwa główne pola jego badań. Początkowo poświęcał się przede wszystkim badaniom logicznym, utrudniały je jednak panujące w czasach jego młodości ograniczenia: katolickie środowiska akademickie niechętnie odnosiły się do współczesnej logiki formalnej, kojarząc ją z niechętnym religii neopozytywizmem. W tej sytuacji Bocheński musiał zająć się badaniami nad historią logiki, które od takich podejrzeń był wolne. Historii logiki poświęcił już swoją pracę habilitacyjną Z historii logiki zdań modalnych (1938) oraz dzieło Elementa logica Graecae (1937). Syntezę wielu szczegółowych badań i licznych publikacji Bocheńskiego z historii logiki jest dzieło Formale Logik (1956). Kilkukrotnie zmieniał poglądy filozoficzne. W młodości żywił sympatie do kantyzmu, później został zwolennikiem tomizmu, który łączył z filozofią analityczną. Na początku lat 60. porzucił tomizm, dokonując rewizji swoich poglądów na rozwój filozofii europejskiej i tworząc własny system analitycznej filozofii chrześcijańskiej.
W dziedzinie ekonomii Bocheński opracował logiczną analizę współczesnego przedsiębiorstwa. W tej analizie wyodrębnił czynniki zewnętrzne mające wpływ na działanie przedsiębiorstwa, a przede wszystkim wyeksponował rolę przedsiębiorcy, którego inwencja, pracowitość i zaangażowanie warunkują rozwój przedsiębiorstwa. Podał rozróżnienie przedsiębiorcy od kapitalisty (uznał, że zwykle są to różne osoby). W dziedzinie filozofii opracował pojęcie autorytetu.
W dowód uznania dla dorobku i postawy życiowej Senat RP przyjął uchwałę ustanawiającą rok 2020 Rokiem Ojca Józefa Marii Bocheńskiego, by - jak napisano - "w 25. rocznicę śmierci (zmarł w 1995 roku) oddać hołd temu wybitnemu naukowcowi, kapłanowi i patriocie".
8 lutego 2020 r. przypada 25. rocznica śmierci Ojca Józefa Marii Bocheńskiego. "Wśród polskich uczonych zajmuje On miejsce wyjątkowe. Reprezentuje najważniejszą polską szkołę filozoficzną, zwaną lwowsko-warszawską [oraz] całe życie bronił prawd wiary, praw logiki oraz wspierał Polaków walczących o wolność" - głosi uchwała.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.