1876-10-06 1950-02-04
Fotografia ojczysta
Wybitny artysta fotograf, teoretyk, krytyk i publicysta. Był określanym mianem "ojca polskiej fotografii" i koncepcji fotografii ojczystej.
Jan Bułhak – urodzony 6 października 1876 roku w Ostaszynie k. Nowogródka, zmarł 4 lutego 1950 roku w Giżycku. Polski fotograf oraz teoretyk fotografii. W latach 1919–1939 kierownik Zakładu Fotografii Artystycznej na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Twórca pojęcia „fotografika” oraz koncepcji fotografii ojczystej. Autor wielu artykułów i rozpraw dotyczących estetyki fotografii, m.in. Fotografika – zarys fotografii artystycznej (1931), Estetyka światła. Zasady Fotografiki (1936), Fotografia ojczysta (1951). Jedna z najbardziej znaczących i inspirujących postaci XX-wiecznej fotografii polskiej, nazywany „ojcem polskiej fotografii”.
Około 1905 roku, pod wpływem twórczości oraz koncepcji estetycznych francuskich fotografów zrzeszonych w Photo-Club de Paris: Emila J. Constanta Puyo, Roberta de la Sizeranne’a, Leonarda Misonne oraz Claude’a de Santeul, zafascynował się piktorializmem. Fotografował początkowo swoje najbliższe otoczenie – dwór w Peresiece na Mińszczyźnie, tworząc akademickie portrety oraz nastrojowe, zamglone pejzaże o romantyczno-symbolicznej proweniencji. W tamtym czasie, wzorem zachodnich piktorialistów, po raz pierwszy sięgnął po retusz oraz tzw. techniki szlachetne – zwłaszcza gumę, wtórnik i tonowany brom – które były mu bliskie także później.
Wykonywał przejmujące portrety i symboliczne krajobrazy oraz fotografował chłopów, w czym kontynuował tradycję XIX-wiecznej "fotografii zakładowej". Na temat twórczości fotograficznej pisał: Ideału szukamy w malarstwie, a wzorców w grafice.
W roku 1910 Bułhak poznaje Ferdynanda Ruszczyca, malarza i animatora życia kulturalnego Wilna. Ta znajomość okazuje się być prawdziwym przełomem w życiu fotografa. Pod czujnym okiem Ruszczyca, mistrza i przyjaciela, zdolny ziemianin z prowincji nie tylko pogłębia dotychczasową wiedzę o kompozycji obrazu, ale odkrywa temat miasta, który odtąd będzie mu niezwykle bliski.
W tym okresie jego styl, podobnie jak i innych polskich piktorialistów, przejął z modernistycznej "nowej fotografii" niektóre elementy kompozycji obrazu. Był też zwolennikiem fotografii piktorialnej w wersji bliskiej twórczości Photo Club de Paris, ale poszukującej polskiej specyfiki i tradycji.
W ciągu następnych dziesięcioleci fotografowanie krajobrazów ojczystych, zwłaszcza zaś pejzaży miejskich, pochłania Bułhaka bez reszty. Do 1920 roku powstaje 26 albumów z fotografiami samego Wilna, a w latach następnych kolejne zbiory z negatywami przedstawiającymi m.in.: Warszawę, Kraków, Lublin, Lwów, Śląsk, Pomorze, Litwę, Kresy.
Miasto na fotografiach Bułhaka jest obiektem doskonale malowniczym, miejscem tajemniczym i magicznym. Pokazywane z perspektywy wędrowca – przez pryzmat zapomnianych zaułków i ukrytych podwórek – przeistacza się w przestrzeń spotkania przeszłości z teraźniejszością.
Z pasji dokumentowania krajobrazów i architektury Polski powoli wyłania się program fotografii ojczystej. Na krótko przed wybuchem II wojny światowej Bułhak pisał:
Za fotografię ojczystą należy uważać zdjęcia obrazujące polski krajobraz i architekturę, budowle zabytkowe, typy ludowe, sceny rodzajowe charakterystyczne dla społeczności polskich miast i wsi. Zdjęcia te powinny obrazować naszą ziemię ojczystą i ludzi ją zamieszkujących z najlepszej strony oraz posiadać wartość artystyczną i piętno narodowe.
Postulaty fotografii ojczystej były kierowane szczególnie do szerokich mas fotografów-amatorów i dokumentalistów, w przeciwieństwie do nieco wcześniejszej koncepcji „fotografiki” – fotografii artystycznej, która zakładała elitaryzm twórcy „obrazów fotograficznych”, konstruowanych według klasycznych reguł kompozycji, z wykorzystaniem tzw. technik szlachetnych.
Pod koniec hitlerowskiej okupacji Bułhak traci cały dorobek życia – w pożarze wileńskiej pracowni i mieszkania zniszczeniu ulega niemal 10 tysięcy negatywów. Lata powojenne spędza w Warszawie, starając się odtworzyć część straconych fotografii. Dokumentuje powojenne ruiny miast oraz ich odbudowę, udaje się na Ziemie Odzyskane, a także aktywnie działa na rzecz odtworzenia instytucjonalnych struktur środowiska fotograficznego.
Po II wojnie światowej fotografował zniszczoną Warszawę (wystawa w 1946 w Muzeum Narodowym) i tzw. ziemie odzyskane (m.in. Wrocław). Brał udział w wystawie Nowoczesna fotografika polska (1948), na której zaprezentował abstrakcje fotograficzne.W 1947 roku zostaje pierwszym prezesem nowoutworzonego Związku Polskich Artystów Fotografików, przyczynia się do powołania Polskiego Towarzystwa Fotograficznego.
Autor artykułów i książek z zakresu estetyki i techniki fotografii oraz fotografii krajoznawczej; "Fotografika" (1930), "Technika bromowa" (1933), "Bromografika" (1936), "Estetyka światła" (1936) i "Fotografia ojczysta" (1951), która była próbą adaptacji międzywojennej koncepcji fotografii na pozycje socrealizmu.
Wraz z synem Januszem intensywnie dokumentuje krajobraz i architekturę kraju. Podczas jednej z podróży niespodziewanie umiera.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.