1977-03-25     0000-00-00

Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela

25 marca 1977 r., ogłoszono powstanie drugiej, obok KOR, antykomunistycznej organizacji opozycyjnej. Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela za cel stawiał sobie stworzenie szerokiego ruchu obywatelskiego, dążącego do przywrócenia w Polsce rządów prawa i odzyskania niepodległości.

POWOŁANIE RUCHU OBRONY PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA (ROPCIO)
Film: Muzeum Historii Polski

Inicjatywa powołania Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO) pojawiła się w środowiskach niepodległościowych na przełomie 1975 i 1976 r. Jego założyciele podkreślali swój związek z tradycją II RP i Armii Krajowej, a także z Kościołem katolickim. Byli wśród nich niedawni więźniowie polityczni z rozbitej przez SB na przełomie lat 60. i 70. konspiracyjnej organizacji „Ruch" (m.in. Andrzej Czuma), a także weterani AK i powojennego podziemia antykomunistycznego.

Utworzenie ROPCiO wynikało m.in. z różnic ideowych, które pojawiały się między działaczami środowisk opozycyjnych, i z tego, że nie wszyscy odnajdywali się w Komitecie Obrony Robotników. Część KOR wywodziła się spośród „komandosów” i rewizjonistów sprzed marca 1968 r., a więc osób o poglądach lewicowych, dążących do zreformowania PRL. Z kolei ROPCiO odwoływał się do różnych nurtów prawicy oraz, tak jak Leszek Moczulski, do dziedzictwa piłsudczyków. Ważnym elementem działalności Ruchu było też postulowanie odzyskania niepodległości.

ROPCiO był jawną formą działania powstałej 12 marca 1977 r. konspiracyjnej organizacji Nurt Niepodległości. Dokumentem założycielskim ROPCiO był apel „Do społeczeństwa polskiego" podpisany 25 marca 1977 r. i przesłany do marszałka Sejmu oraz Episkopatu Polski. Dzień później został on ogłoszony na konferencji prasowej zorganizowanej w mieszkaniu Antoniego Pajdaka, skazanego w 1945 r. w słynnym „procesie szesnastu”. Autorzy apelu powoływali się na Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka, ratyfikowane przez Radę Państwa PRL 3 marca 1977 r. Nawiązywali również do Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 31 lipca 1975 r., mówiącego o poszanowaniu praw i podstawowych wolności człowieka, oraz do Konstytucji PRL, przyznającej w części deklaratywnej wolność przekonań, wypowiedzi, druku, zgromadzeń i manifestacji oraz zrzeszania się.

Działacze ROPCiO, odwołując się do zasad zawartych m.in. w Konfederacji Warszawskiej z 1573 r., gwarantującej wolność wyznania, Konstytucji 3 Maja oraz hasła „Za wolność waszą i naszą”, pisali: „Prawa człowieka i obywatela są nienaruszalne, niezbywalne i nie można się ich zrzec. Nie może być prawdziwie wolny naród, którego członkowie rezygnują z korzystania i z obrony swoich praw – jak tego dowiodły doświadczenia historyczne, także Polski i Polaków”.

Apel „Do społeczeństwa polskiego” podpisali: gen. Mieczysław Boruta-Spiechowicz, Andrzej Czuma, Karol Głogowski, Kazimierz Janusz, Stefan Kaczorowski, Leszek Moczulski, Marek Niesiołowski, Antoni Pajdak, ks. Bogdan Papiernik, Zbigniew Sekulski, Zbigniew Siemiński, Bogumił Studziński, Piotr Typiak, ks. Ludwik Wiśniewski, Adam Wojciechowski, Andrzej Woźnicki, ks. Jan Zieja i Wojciech Ziembiński (Antoni Pajdak i ks. Jan Zieja wkrótce wycofali swoje podpisy).

Ruch nie posiadał struktury statutowej, członkostwa ani władz, określał się jako społeczne działanie obywatelskie, otwarte dla wszystkich. Taka strategia działania miała zabezpieczać organizację przez rozbiciem przez bezpiekę, a tym samym sparaliżowaniem jego działań. Jedynym elementem nadającym mu formę organizacyjną byli rzecznicy, na których wybrano Moczulskiego i Czumę. Nie przyznano im jednak żadnych uprawnień organizacyjnych, a ich wypowiedzi nie były wiążące dla uczestników ROPCiO. Mimo to do czerwca 1978 r. odgrywali rolę nieformalnych liderów. Do czerwca 1978 r. w dwunastu miastach powstały punkty konsultacyjno-informacyjne, będące formą terenowych przedstawicielstw ROPCiO.

Z inicjatywy Ruchu utworzono pierwszy Komitet Założycielski Wolnych Związków Zawodowych w Katowicach. Ponadto na szeroką skalę przeprowadzono akcję popularyzującą Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka.

Dużą wagę przywiązywano do działalności samokształceniowej, opierającej się na tworzonych w kilku miastach klubach swobodnej dyskusji. Dosyć regularnie wydawano niezależne pismo „Opinia", w którym jawnie podawano skład i adres redakcji. Środowisko młodych działaczy Ruchu wydawało „Bratniaka”, a ludowcy kierowanego do rolników – „Gospodarza”. Ze strukturami ROPCiO związane były też pisma „Ruch Związkowy”, „Wolne Słowo” i „Uczeń Polski”. Bardzo ważną częścią działalności członków Ruchu było odkłamywanie najnowszej historii Polski.

Członkowie Ruchu - w szczytowym momencie w różne działania ROPCiO było zaangażowanych ok. 250 osób - reagowali na wydarzenia w kraju – poprzez oświadczenia wydawane przez rzeczników lub sygnowane przez większą liczbę członków. Brali udział lub organizowali manifestacje, uroczystości patriotyczne, uczestniczyli w okolicznościowych mszach. Działacze ROPCiO protestowali też przeciw nadużyciom władzy poprzez głodówki protestacyjne, akcje ulotkowe czy oświadczenia. W miejscach publicznych organizowane były akcje mające na celu zbieranie podpisów pod wnioskami i petycjami, połączone niejednokrotnie z organizowaniem wieców informacyjnych.

Otwarta formuła Ruchu z jednej strony ułatwiała wprawdzie podejmowanie działań na rzecz poszanowania praw obywatelskich bez wyraźnej deklaracji przystąpienia do organizacji, jednak z drugiej strony brak wewnętrznych struktur utrudniał kierowanie nim i koordynację podejmowanych inicjatyw. Stwarzał również możliwość przenikania do ROPCiO agentów Służby Bezpieczeństwa, którzy – jak się później okazało – działali w strukturach Ruchu, zbierając informacje i pełniąc funkcję agentów wpływu dążących do opóźnienia działań ROPCiO oraz poróżnienia jego członków.