1921-03-17     0000-00-00

Konstytucja Marcowa

Odzyskanie przez Polskę niepodległości po 123 latach stworzyło konieczność określenia ustroju odrodzonego państwa. W tym celu 10 lutego 1919 r. zebrał się Sejm Ustawodawczy. Do czasu uchwalenia właściwej ustawy zasadniczej zasady funkcjonowania państwa miała określać Mała Konstytucja. Złożono liczne projekty ustawy zasadniczej. Ostateczny kształt konstytucji był wypadkową projektu Komisji Konstytucyjnej i postulatów zgłoszonych w toku długiej debaty parlamentarnej. Zasadnicze punkty sporu dotyczyły sposobu wyboru głowy państwa oraz liczby izb przyszłego parlamentu. Lewica opowiadała się za jednoizbowym sejmem i wyborem prezydenta przez ogół obywateli, zaś prawica domagała się parlamentu dwuizbowego, który wybierałby głowę państwa. Ostatecznie zwyciężyła druga wersja.

Konstytucję uchwalono 17 marca 1921 r. Po jej przyjęciu posłowie wraz z Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim udali się na mszę do katedry św. Jana. Mieszkańcy Warszawy wyszli tego dnia tłumnie na ulice. Wedle uchwalonej ustawy zasadniczej, Polska była republiką z przewagą władzy ustawodawczej nad wykonawczą. Jak się wkrótce okazało, rozwiązanie to spowodowało spore problemy. W bardzo podzielonym Sejmie trudno było stworzyć trwałą większość parlamentarną. Pierwszy Sejm wybrany według nowych zasad zebrał się 28 listopada 1922 r.

Słabością Konstytucji marcowej była jej nieefektywność. Wobec dużego rozdrobnienia politycznego po odzyskaniu niepodległości, system kreowany przez ustawę zasadniczą powodował polityczną niestabilność. Do parlamentu wybrano całą mozaikę partii politycznych, które nie były w stanie wyłonić stabilnego rządu. Wbrew temu, na co wcześniej liczyły najsilniejsze ugrupowania, żadne z nich nie miało szans na samodzielne utworzenie rządu. Koalicje również skazane były na niepowodzenie, ponieważ bardzo łatwo można było zmobilizować obóz przeciwników rządu. Dlatego w Polsce w latach 1921-1925 rządy zmieniały się często.

Nie wolno zapominać, że właśnie pod rządami Konstytucji marcowej nastąpił przewrót majowy, który zapowiadał zupełnie inny model ustroju. Od 1926 roku próbowano reformować system bez poważniejszej zmiany konstytucji, chociaż bardzo szybko się okazało, że trzeba ją zmienić, i wszyscy byli co do tego zgodni. Nie było jednak większości, która mogłaby to zrobić, rządzący znaleźli się więc w sytuacji konstytucyjnego pata.

Wyrazem odejścia od zasad Konstytucji marcowej była nowela sierpniowa. Uchwalona już 2 sierpnia 1926 roku, przyznawała prezydentowi Rzeczypospolitej władzę rozwiązywania Sejmu i wydawania dekretów z mocą ustawy. W literaturze często spotkać można opinie, że była to tendencja niedemokratyczna, która doprowadziła do łamania wielu praw politycznych. Jednak w tamtych latach społeczeństwo opowiadało się za wzmocnieniem władzy wykonawczej dla zwiększenia efektywności działania państwa jako całości.

KOLORYZACJA ZDJĘCIA © PAI