1900-11-20    

Dworek Rydlówka

Noc listopadowa; w chacie, w świetlicy. Izba wybielona siwo, prawie błękitna, jednym szarawym tonem półbłękitu obejmująca i sprzęty, i ludzi, którzy się przez nią przesuną. Przez drzwi otwarte z boku, ku sieni, słychać huczne weselisko, buczące basy, piskanie skrzypiec, niesforny klarnet, hukania chłopów i bab i przygłuszający wszystką nutę jeden melodyjny szum i rumot tupotających tancerzy, co się tam kręcą w zbitej masie w takt jakiejś ginącej we wrzawie piosenki…. I cała uwaga osób, które przez tę izbę-scenę przejdą, zwrócona jest tam, ciągle tam; zasłuchani, zapatrzeni ustawicznie w ten tan, na polską nutę… wirujący dookoła, w półświetle kuchennej lampy, taniec kolorów, krasych wstążek, pawich piór, kierezyj, barwnych kaftanów i kabatów, nasza dzisiejsza wiejska Polska.

Czy czujecie Państwo ten klimat?... to Rydlówka w która 20 i 21 listopada 1900 r. był scenerią wesela Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny, inspiracji Stanisława Wyspiańskiego do stworzenia dramatu "Wesele".

Rydlówka

„Bywają na świecie muzea związane z jednym twórcą czy nawet jednym dziełem. Ale dworek Rydlówka to coś więcej niż miejsce, gdzie rozegrała się akcja Wesela Wyspiańskiego. To jest przede wszystkim miejsce narodowego dramatu” – te słowa Marii Rydlowej, wieloletniej kustosz muzeum w Rydlówce, niech posłużą za motto do opowieści o samym muzeum. Ideą twórców wystawy było utrzymanie charakteru miejsca, którego istotą są prawda i legenda autentycznego wydarzenia, jakim było wesele Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny oraz dramatu Stanisława Wyspiańskiego Wesele.

Ten genius loci sprawia, że Rydlówka jest miejscem jedynym w swoim rodzaju, miejscem naznaczonym przez związek z młodopolską sztuką, malarstwem, literaturą, dramatem i teatrem. Poprzez kolejnych właścicieli dworku, jego mieszkańców i krąg młodopolskich artystów, którzy w nim bywali, poprzez wydarzenie pozornie zwyczajne, jak wesele Lucjana Rydla i nadzwyczajne, jak dramat Wesele Stanisława Wyspiańskiego, miejsce to przeszło do historii literatury i kultury Polski. W Rydlówce jak w optycznej soczewce skupia się atmosfera Krakowa przełomu XIX i XX wieku: tu spotykali się ludzie, ogniskowały się zdarzenia i obyczajowość charakterystyczna dla tego czasu. To miejsce mocno zaznaczone na mapie miasta, wpisane w pamięć i tradycję młodopolskiego Krakowa, nierozerwalnie związane z postaciami, które nadawały ton i znaczenie kulturze polskiej tamtego okresu. Dlatego w przestrzeni muzeum nie może zabraknąć dzieł młodopolskich malarzy: Ludwika de Laveaux, Włodzimierza Tetmajera, Jana Stanisławskiego, braci Stanisława i Józefa Czajkowskich, Stanisława Kamockiego czy Stanisława Fabiańskiego.

Rydlówka to także, a może przede wszystkim, siedziba rodziny Rydlów. Historia tego miejsca spleciona jest z wątkami biografii poety Lucjana Rydla. W Izbie Tanecznej znajdują się wizerunki antenatów jego rodu, pamiątkowe przedmioty i meble gromadzone od pokoleń, które potwierdzają autentyczność miejsca i jego ciągłość historyczną. Tu też prezentowany jest Portret Lucjana Rydla z Primaverą autorstwa Stanisława Wyspiańskiego i portrety jego żony autorstwa młodopolskich artystów.

Rydlówka w kontekście historycznego wesela Rydla i Mikołajczykówny wabi autentycznością miejsca, które urzeka także fikcją artystycznej wizji poety zawartej w dramacie. Zatem realia i legenda Wesela są materią, z której zbudowana została główna część ekspozycji. Zobaczyć tu możemy Izbę scenę odtworzoną na podstawie opisu Stanisława Wyspiańskiego w didaskaliach do Wesela. Tu obok krakowskiej skrzyni wyprawnej stoi biurko zawalone mnóstwem papierów, a na ścianach wizą nie tylko święte obrazki, ale również szable i flinty. W Alkierzu natomiast wśród rodzinnych pamiątek na ścianach wiszą fotografie gości weselnych zarówno inteligencji jak i chłopów.

Ważnym wątkiem narracyjnym wiążącym Rydlówkę z sztuką Młodej Polski jest teatr. Poprzez osobę Lucjana Rydla wchodzimy w krąg osób związanych z teatrem tego okresu, w czas obfitości wydarzeń na scenie krakowskiej, na której w dniu 16 marca 1901 roku odbyła się prapremiera Wesela Stanisława Wyspiańskiego. Przedstawienia, które przeszło do historii polskiego teatru, którego autor, inscenizator i scenograf w jednej osobie, wpłynął na zmianę oblicza ówczesnej sztuki scenicznej. Geneza arcydramatu Wesele wraz z miejscem, gdzie narodził się jego zamysł, jego prapremierowa realizacja i następstwa tego wydarzenia stanowią ważny wątek narracyjny w całej koncepcji wystawy.

Koncepcja i realizacja wystawy w Muzeum Młodej Polski Rydlówka mają na celu zachowanie autentyczności miejsca i przedstawienie jego roli w kształtowaniu niepowtarzalnego dziedzictwa kulturowego Krakowa w kontekście sztuki przełomu XIX i XX wieku. Istotnym jest także szukanie nowych znaczeń Wesela Stanisława Wyspiańskiego dla współczesnego odbiorcy. Bo chociaż bohaterowie dramatu Wyspiańskiego wydają się pełni zapału, aby przystąpić do czynu niepodległościowego, to tak naprawdę wciąż liczą na jakąś cudowną moc sprawczą działającą z zewnątrz. Chocholi taniec ciągle trwa, wraz z jego sennym i apatycznym zawołaniem-refrenem: Miałeś, chamie, złoty róg…. Ale czy „chamem” w dramacie jest tylko drużba Jasiek, który zgubił złoty róg? A może zawiedli wszyscy, całe społeczeństwo: i panowie, i chłopi? W miejscu, gdzie narodził się pomysł Wesela, zarówno poprzez wystawę, jak i działania edukacyjne, będą trwały poszukiwania nowego znaczenia dramatu i będą stawiane pytania o jego aktualność, która z perspektywy czasu wydaje się nieprzemijającą.

Na podstawie: Muzeum Krakowa

Dworek Rydlówka

„Niech się świeci mój cichy, pod drewnianym gankiem/ mój wiejski dworek biały, w gaju starych drzew!/ W ogrodzie, wonnym zielem miętą i rumiankiem!/ Z każdej ściany tam wieje innych czasów wiew!/ Zbudowałem go dzieciom - w takim sam wzrastałem,/ w takim nas kołysała starych ojców pieśń!/ W takim nas nauczono kochać sercem całem/ tych ludzi, których dawno grobu kryje pleśń”.

Włodzimierz Tetmajer

Drewniany dworek w podkrakowskich Bronowicach z końca XIX w., w którym odbyło się wesele Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną, na kanwie którego Stanisław Wyspiański napisał„Wesele”.

Wieś Bronowice Małe, położona 5 km na północny-zachód od centrum Krakowa, obecnie część miasta, została założona w 1294 r. na prawie magdeburskim przez Reinholda, plebana kościoła Najświętszej Maryi Panny w Krakowie. Wieś pozostawała w uposażeniu kościoła Najświętszej Maryi Panny do parcelacji w 1883 r. Dworek „Rydlówka” wybudował w 1894 r. malarz i poeta Włodzimierza Tetmajer (1861-1923), brat poety Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Włodzimierz Tetmajer mieszkał w Bronowicach od 1890 r. Ożenił się z Anną Mikołajczykówną, córką włościanina z Bronowic.

Dom wzniesiono w wydzielonej części posiadłości Jacka Mikołajczyka, ojca Anny Tetmajerowej. Wybudowany przez miejscowych majstrów, pierwotnie parterowy, drewniany, konstrukcji zrębowej, kryty był strzechą; częściowo podpiwniczony, z sienią przelotową na osi, z dwoma parami izb po bokach, od północy z kuchnią i tzw. izbą „taneczną”, a od południa z alkierzem i tzw. izbą „weselną”. Od wschodu, na osi elewacji znajdował się drewniany ganek. Tak wyglądał dworek pod koniec XIX w.

Częstym gościem Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach był poeta Lucjan Rydel. Za żonę wybrał sobie siostrę Anny Tetmajerowej, Jadwigę Mikołajczykównę. 20 listopada 1900 r. odbyło się w domu Tetmajera słynne wesele Rydla z Jadwigą, opisane przez Stanisława Wyspiańskiego. W 1902 r. Włodzimierz Tetmajer zakupił pofranciszkański dworek położony w pobliżu dotychczasowego domu. Dom Wesela opustoszał. Tetmajer odstępował go przyjaciołom. Blisko rok mieszkał tu malarz Henryk Uziembło wraz z rodziną oraz Jan Skotnicki.

W poszukiwaniu nabywcy Tetmajer zaproponował kupno dworu Lucjanowi Rydlowi, który nabył dom w 1908 r. Przebudowa domu, według projektu F. Pokutyńskiego, zakończyła się w 1912 r. Z lewej strony dobudowano świetlicę z pięterkiem, na którym umieszczono bibliotekę i gabinet do pracy. Dach pokryto dachówką.

W 1914 r., po wybuchu I wojny światowej, Rydlowie musieli opuścić dworek, który zajęli oficerowie austriaccy. Rodzina powróciła do Rydlówki w 1915 r. W 1918 r. zmarł Lucjan Rydel, pozostawiając dworek w rękach rodziny. W 1932 r., z powodu zawilgocenia niszczącego drewniany podcień od zach., usunięto z polecenia właścicielki, Heleny Rydlowej, jego balustradę wykonaną z desek wyrzynanych w motywy ludowe oraz podmurowano cegłą pewne partie podwalin w starej części budynku.

W 1947 r. Helena Rydlowa wynajęła pracownię ojca na bibliotekę i świetlicę parafialną. W 1957 r., w 50. rocznicę śmierci Stanisława Wyspiańskiego, odbyła się tu uroczystość ku czci autora Wesela. W grudniu 1968 r. wybuchł pożar - od ognia w kominie zapaliły się ściany wewnętrzne, a woda użyta do gaszenia ognia spowodowała dalsze straty.

W 1969 r. Helena Rydlowa i jej córka Anna spisały umowę z PTTK o utworzeniu w dworku Regionalnego Muzeum Młodej Polski „Rydlówka”. Uroczyste otwarcie muzeum nastąpiło 20 listopada 1969 r., w rocznicę wesela Lucjana Rydla. W latach 1985-1989 przeprowadzono remont kapitalny obiektu, który nadal pozostaje własnością rodziny Rydlów.

Dwór usytuowany jest na południowym stoku wzniesienia, zwrócony elewacją południową (szczytową) do drogi. Pierwotny budynek na planie prostokąta, parterowy, częściowo podpiwniczony w części północno-zachodniej, nakryty dachem dwuspadowym naczółkowym. Skrzydło przylegające od północy jest na planie prostokąta, piętrowe, nakryte dachem przyczółkowo-naczółkowym o kalenicy prostopadłej do osi starej części budynku.

Układ wnętrza części starszej osiowy, oparty na schemacie dwóch par izb po obu bokach sieni przelotowej, został zatarty częściowo przebudową w 1912 r. W strefie strychowej, od południa i wschodu znajdują się dwa letnie pomieszczenia mieszkalne. Starsza część jest drewniana, o konstrukcji zrębowej, tynkowana. Skrzydło przylegające od północy jest murowane, ceglane, tynkowane. Dachy są kryte dachówką. Elewacja południowa jest trójosiowa. W przyziemiu dwa ryzality opatrzone trójdzielnymi, prostokątnymi oknami, połączone wspólnym daszkiem trójspadowym, krytym dachówką, wspartym na drewnianych, profilowanych kroksztynach, tworzą na osi rodzaj wnęki, w której po bokach znajdują się dwie kamienne ławeczki. Elewacja zachodnia w części starszej budynku jest trójosiowa, poprzedzona podcieniem, z trójkątnym szczytem, wspartym na czterech drewnianych, dekorowanych słupach. Część północna podcienia, omurowana, tworzy komórkę opatrzoną trójdzielnym oknem, zamkniętym łukiem odcinkowym. Elewacja wschodnia w części starszej trójosiowa, z gankiem wspartym na dwóch drewnianych słupach, z drewnianą balustradą; nad gankiem pięterko zwieńczone trójkątnym szczytem. Część nowsza, będąca szczytową ścianą skrzydła bocznego, wysunięta nieco przed lico elewacji, jest jednoosiowa. Elewacja północna w części zachodniej opatrzona jest trójarkadowym podcieniem, z wejściem na osi. Ponad okapem widoczna jednoosiowa facjatka.

W izbach parteru stropy są drewniane, o fazowanych belkach. Na belkach stropowych w izbach w trakcie frontowym zachowały się napisy: KRÓLOWO KORONY POLSKIEJ MÓDL SIĘ ZA NAMI/ NIECH BĘDZIE POCHWALONY A.D. MDCCCLXLVI WIEKI WIEKÓW CHRYSTUS PAN. Wnętrze muzealne obejmuje starszą część Rydlówki, sień oraz trzy izby: „taneczną”, „weselną”, „alkierz”.

Otoczenie dworku stanowi ogród. Jego południowa część leży na zboczu doliny strumienia, północną część i pola zajmuje płaski teren na wierzchowinie. Ogród przecina droga biegnąca wzdłuż granicy zachodniej; przed domem mija podjazd z kolistym gazonem kwiatowym i jako aleja brzozowa biegnie ku kapliczce w północno-zachodnim narożniku ogrodu.

Ogród użytkowo-ozdobny tworzą drzewa owocowe i starodrzew z pojedynczymi samotnikami (wiąz, lipa). Dworek otaczają krzewy: lilaki, śnieguliczki, derenie, jaśminowce, forsycje. Tak pisał o swym pierwszym domu w Bronowicach Włodzimierz Tetmajer: „Niech się świeci mój cichy, pod drewnianym gankiem/ mój wiejski dworek biały, w gaju starych drzew!/ W ogrodzie, wonnym zielem miętą i rumiankiem!/ Z każdej ściany tam wieje innych czasów wiew!/ Zbudowałem go dzieciom - w takim sam wzrastałem,/ w takim nas kołysała starych ojców pieśń!/ W takim nas nauczono kochać sercem całem/ tych ludzi, których dawno grobu kryje pleśń”.