1887-01-19     1932-12-21

Karol Stryjeński

Architekt Zakopanego

Projektant i artysta Karol Stryjeński był niezwykle utalentowanym organizatorem życia kulturalnego i uznanym bon vivant . Był także jednym z najwybitniejszych twórców polskiej sztuki dekoracyjnej lat dwudziestych XX wieku - i krajowego trendu w sztuce déco.

Stryjeńscy byli rodziną, która wniosła niezwykły wkład w polską kulturę w drugiej połowie XIX wieku i pierwszej połowie XX wieku. Karol (ur. 19 stycznia 1887 w Krakowie, zm. 21 grudnia 1932 w Warszawie), syn Tadeusza Stryjeńskiego, słynnego krakowskiego architekta, poszedł za przykładem ojca i studiował architekturę. Po powrocie z Zurychu do Krakowa znalazł pracę w studiu projektowym. W 1912 roku wziął udział w konkursie na domy mieszkalne z ogrodami oraz w Polskiej Wystawie Architektury i Wnętrz w Ogrodzie Ogrodowym w Krakowie. Stryjeńscy otrzymali dwie najwyższe nagrody za wspólne projekty domów z niedrogimi mieszkaniami.

Pod koniec 1913 r., Gdy w Paryżu studiował rzeźbę w École des Beaux-Arts, Stryjeński wstąpił do Stowarzyszenia Warsztatów Krakowskich (powstałego podczas jego nieobecności) i pracował tam jako projektant mebli i kilimów. Pracował w stolarstwie, tworząc część warsztatów dla byłych legionistów, utworzonych w celu tworzenia miejsc pracy dla inwalidów wojennych w celach zawodowych. Na warsztatach w 1916 r. Poznał swoją przyszłą żonę, artystkę Zofię Lubańską. Od 1917 r. Stryjeńscy zaangażowali się w ruch formistyczny, a następnie fermentowali w Krakowie, co wiązało się z futuryzmem, kubizmem i ekspresjonizmem. Dołączył do innych artystów, dekorując wnętrza klubu futurystów (Gałka Muszkatołowa, czyli „Gałka muszkatołowa”) i krakowską kawiarnię „Esplanada”. Rok później, Stryjeński zdobył pierwszą nagrodę w konkursie organizowanym przez Biuro Przemysłu Drzewnego za projekt mebli „chłopskich”. Jerzy Remer napisał: „Tchnął widzialną wyobraźnię materiału i techniki w zastosowane formy. Trzymając się w ramach produkcji mechanicznej, podkreślał charakter współczesnych form”. W epoce, która dążyła do stworzenia specyficznie polskiego wnętrza, Stryjeński, dążąc do syntezy sztuki, wysunął ujednoliconą koncepcję, w której zintegrowana całość powstała z pojęcia „lokalności”. Meble, które zaprojektował, były inspirowane sztuką ludową, w szczególności sztuką góralską, i odwoływały się do polskich tradycji rękodzielniczych.

Życie Stryjeńskiego związane było z Zakopanem od wczesnych lat dwudziestych XX wieku. W 1922 roku wygrał konkurs na „plan regulacyjny” miejscowości. Przedstawił śmiałą wizję przekształcenia Zakopanego w nowoczesne uzdrowisko z infrastrukturą przystosowaną do wypoczynku i sportu. Zaproponował ograniczenie stref upakowanych budowli małomiasteczkowych na rzecz wolno stojących budynków o cechach Podhala, które harmonizowały z krajobrazem. Plan nigdy nie został zrealizowany, ale zawarte w nim pomysły były często reanimowane.

Po objęciu stanowiska dyrektora Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem w 1923 r. Wprowadził fundamentalną reformę, odrzucając akademickie naśladowanie klasycznych wzorów i podkreślając rozwój indywidualnych umiejętności swoich uczniów. W rzeźbie drewnianej jego uczniowie - w tym Antoni Kenar i Marian Wnuk - zdradzić wpływ kubizmu i formalizmu, czerpiąc inspirację z podhalańskiej sztuki ludowej. Te kompaktowe rzeźby z kubistycznymi / geometrycznymi syntezami są charakterystycznymi przykładami polskiego stylu sztuki dekoracyjnej lat dwudziestych XX wieku, który triumfował na Wystawie Paryskiej w 1925 roku. Tam „szkoła drewna” prowadzona przez Stryjeńskiego otrzymała dwie główne nagrody - za metody edukacji i drzeworyty - a także złoty medal w dziedzinie rzeźby. Wśród rzeźb jego uczniów, w tym Zofii Stryjeńskiej, znalazły się także ludowe zabawki targowe zaprojektowane w Krakowskich Warsztatach.
Szczyt twórczości Karola Stryjeńskiego nastąpił podczas jego udziału w Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu. Irena Huml opisuje Pawilon Polski jako „syntezę narodowych stylów dekoracyjnych (…) praktycznie świątynię sztuki dekoracyjnej, wzniesioną przez jej bardziej ognistych zwolenników;” oraz ławki i stół Stryjeńskiego, zaprojektowane dla salonu honorowego Pawilonu, jako jedne z najlepszych przykładów mebli wykonanych w stylu Krakowskich Warsztatów. Te monumentalne, kompaktowe meble w kształcie geometrycznym, z grubsza ozdobione grubymi cięciami, wyraźnie inspirowane były podhalańskim rzemiosłem ludowym. W swojej książce o warsztatach krakowskich Irena Huml zauważyła, że ​​meble tak wyraźnie podkreślające formę zostały zaprojektowane zgodnie z zasadami architektury. Precyzja i struktura były również niezbędne w inspirowaniu projektanta sztuki ludowej. Ponadto Stryjeński zaprojektował na wystawę dwa małe obiekty komercyjne: kiosk z Lajkonikiem (emblematyczną polską postacią mężczyzny na koniu - trans.) Oraz kawiarnię ze sceną dla obszaru atrakcji promenady dla inwalidów, z wykorzystaniem znaków towarowych Crystal Art Déco. On i Wojciech Jastrzębowski współtworzyli także polską wystawę na antresoli Grand Palais.

W Zakopanem Stryjeński intensywnie pracował w architekturze, zarówno drewnianej, jak i kamiennej, prowadząc biuro projektowe / budowlane ze swoimi partnerami, architektami Janem S. Meyerem i Franciszkiem Kotkowiczem. Po zaprojektowaniu willi dr Nowotnego na Gubałówce Stryjeński został nazwany „pierwszym rewizjonistą stylu zakopiańskiego”. Jego rewizja neo-wernakularnego stylu Stanisława Witkiewicza polegała na połączeniu konstrukcji góralskich z nowoczesną architekturą. W 1923 r. Opublikował artykuł zatytułowany O budowaniu schronisk w Tatrach, w którym oświadczył, że forma schroniska powinna być integralnie powiązana z krajobrazem górskich gór. Jak można przypuszczać, podziwiał idee architektury organicznej w duchu Franka Lloyda Wrighta. Teorie Stryjeńskiego zostały zrealizowane w schronisku w Dolinie Pięciu Stawów Polskich (1924–1931, przestał istnieć) zbudowanym przez uczniów Szkoły Przemysłu Drzewnego. Zaprojektował także hostel w Sali Ornak (nigdy nie budowany) oraz wnętrza hostelu w Murowaniuc w Sali Gąsienicowej, w duchu polskiego folkloru. Zaprojektował Wielką Krokiew - skocznię narciarską otwartą w 1925 r. Rok później zaprojektował granitowe Mauzoleum Jana Kasprowicza w Harenda. Niezwykle szeroko zakrojona działalność Stryjeńskiego w Zakopanem obejmowała zatem planowanie urbanistyczne, architekturę, projektowanie wnętrz, sztukę i nauczanie sztuki.

W 1926 r. Rozwiązano Krakowskie Warsztaty, a w Warszawie powstała Spółdzielnia Artystów Ładu, która w latach 30. XX wieku kształtowała polskie projektowanie wnętrz i sztukę dekoracyjną. Jednym z założycieli był Karol Stryjeński, który w 1927 r. Został profesorem w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. W geometrycznych meblach Ładu, z czytelną konstrukcją i wyraźnie widocznymi łącznikami, usłojenie drewna (fornir) stanowiło dekorację. W 1929 r. Na zamówienie Ministerstwa Spraw Zagranicznych dla Centrów Dyplomatycznych Stryjeński zaprojektował „sześcienną” sypialnię, zachowując jednocześnie „styl 1925 r.” Z charakterystycznym geometrycznym wystrojem z kryształowymi formami. W tym samym roku Stryjeński zainicjował powstanie Spółdzielni Rzeźby Forma (wzorowanej na Ładu).

W następnym roku powstała ważna instytucja dla polskiego życia artystycznego lat 30. XX wieku - Instytut Promocji Sztuki w Warszawie, który miał przeciwstawić się konserwatywnemu Stowarzyszeniu Sztuk Pięknych Zachęta. Karol Stryjeński został członkiem; następnie w 1931 r. został wiceprzewodniczącym Rady Instytutu, a w styczniu 1932 r. został jej dyrektorem. Zmarł w tym samym roku na skutek wylewu krwi do mózgu. Pochowano go na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem.

Upamiętniono go w Zakopanem nazwaniem jego imieniem wielkiej skoczni na Krokwi, ale po latach zapomniano o zasługach i nazwę zmieniono.