1936-10-01    

ORP Błyskawica

1 października 1936 roku w stoczni Cowes w Anglii zwodowany został niszczyciel ORP „Błyskawica”. Wówczas był to najszybszy i największy niszczyciel w Europie, absolutnie najwyższej jakości. Obecnie jest najstarszym zachowanym niszczycielem – weteranem II wojny światowej i jedynym bojowym okrętem alianckim, który uczestniczył aktywnie w działaniach przez cały okres wojny – od 1 września 1939 r. do 8 maja 1945 r. operując na Atlantyku, Morzu Północnym i Morzu Śródziemnym. Okręt wziął udział w szeregu decydujących operacji morskich II wojny światowej, zwłaszcza w operacji “Overlord”, czyli alianckiej inwazji na Normandię, która zapoczątkowała wyzwolenie Europy Zachodniej, ale też wewakuacji Dunkierki, bitwie o Atlantyk, operacjach „Torch” oraz bitwie pod Ushant. Zacumowany w Gdyni stanowi część polskiego Muzuem Marynarki Wojennej.

ORP “Błyskawica” wraz z bliźniaczym ORP “Grom” były najnowocześniejszymi okrętami przedwojennej Marynarki Wojennej. Kilka dni przed niemiecką agresją na Polskę i wybuchem II wojny światowej okręt wraz z dwoma innymi niszczycielami opuścił Bałtyk i udał się do Wielkiej Brytanii.

Pod operacyjnym zwierzchnictwem Royal Navy “Błyskawica” brała udział w walkach o Narwik podczas kampanii norweskiej, wspierał ewakuację żołnierzy brytyjskich i francuskich z Dunkierki podczas operacji “Dynamo” w 1940 oraz eskortował konwoje atlantyckie.

Od roku 1942 “Błyskawica” brała udział w alianckich operacjach wyzwoleńczych, począwszy od lądowania w Algierze w listopadzie 1942 r., gdy jej artylerzyści prawdopodobnie zestrzelili niemiecki samolot. W czasie tych działań okręt odniósł znaczne uszkodzenia i straty.

W nocy z 4 na 5 maja 1942 roku załoga Błyskawicy, pod dowództwem komandora Wojciecha Franckiego, odparła atak Luftwaffe na miasto Cowes na wyspie Wight u południowych wybrzeży Anglii, a następnie pomogła mieszkańcom miasta w gaszeniu pożarów i akcji ratunkowej. W nalotach zginęło około 70 osób. Cowes i wyspa Wight stały się celem Luftwaffe, ponieważ tam właśnie produkowane były statki i samoloty. Polski okręt przebywał w Cowes w trakcie ataku ze względu na prace remontowe na pokładzie prowadzone w lokalnej stoczni, gdzie skądinąd zbudowano Błyskawicę w latach 1935-36. Zgodnie z zasadami Błyskawica musiała się rozbroić na czas remontu, ale komandor Francki zauważył samoloty zwiadowcze niemieckiego lotnictwa i podjął decyzję - niezgodnie z prawem i wbrew procedurom - o ponownym uzbrojeniu okrętu i ogłoszeniu alarmu bojowego.

Niszczyciel pozostał na Morzu Śródziemnym do połowy 1943, biorąc udział w operacjach przygotowujących alianckie desanty na Sycylii. Po gruntownym remoncie “Błyskawica” dołączyła do alianckiej armady przed operacją “Overlord” – lądowaniem w Normandii. “Błyskawica” wraz z niszczycielami polskimi, kanadyjskimi i brytyjskimi zapewniała daleką osłonę sił inwazyjnych.

W nocy z 8 na 9 czerwca 1944 r. wzięła udział w bitwie koło wyspy Ouessant, w której pokonano zespół niemieckich niszczycieli, zatapiając dwa z nich. Do początków 1945 r. “Błyskawica” pełniła służbę patrolową i eskortową na Zatoce Biskajskiej i Kanale La Manche.

Ostatnią operacją okrętu był udział w operacji “Deadlight” w listopadzie i grudniu 1945 r., w trakcie której zatapiano niemieckie U-booty, które poddały się aliantom. “Błyskawica” powróciła do Polski w 1947 r.

Od roku 1976, po kolejnych 20 latach służby w Marynarce Wojennej, niszczyciel pełni funkcję okrętu-muzeum w porcie gdyńskim. Stanowi część znajdującego się niedaleko Muzeum Marynarki Wojennej.

Geneza budowy

Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku Kierownictwo Marynarki Wojennej (KMW) czyniło starania dla pozyskania kolejnych, po „Wichrze” i „Burzy”, niszczycieli (zwanych wówczas kontrtorpedowcami). 24 listopada 1932 roku szef KMW kontradmirał Jerzy Świrski uzyskał po osobistej rozmowie z marszałkiem Piłsudskim jego ustną zgodę na powiększenie istniejącej floty. Jej efektem było rozpisanie w maju 1933 roku wśród stoczni francuskich przetargu na dostawę dwóch niszczycieli, a po jego fiasku, następnego w styczniu 1934 roku wśród stoczni szwedzkich, również zakończonego niepowodzeniem[2]. W tym czasie wykrystalizowały się założenia taktyczno-techniczne dla planowanych okrętów, obejmujące między innymi zastosowanie jako głównego uzbrojenia artyleryjskiego dział Boforsa kal. 120 mm.

Trzeci przetarg, tym razem wśród stoczni brytyjskich, KMW ogłosiło w lipcu 1934 roku. 4 września komisja przetargowa ogłosiła zwycięstwo projektu stoczni John Thornycroft & Co. z Southampton, drugie miejsce przyznając planom zaprezentowanym przez przedsiębiorstwo J. Samuel White & Co. z Cowes na wyspie Wight. Ponieważ jednak cena projektu Thornycrofta okazała się zbyt wygórowana, ostatecznie zdecydowano się przyjąć ofertę stoczni z Cowes, żądając wprowadzenia pewnych poprawek, wśród nich wzmocnienia uzbrojenia głównego, zgodnie z życzeniami strony polskiej. Umowę na dostawę dwóch niszczycieli: przyszłych „Groma” i „Błyskawicy”, zawarto 29 marca 1935 roku[2]. Ze strony KMW umowę podpisał inżynier Mikołaj Berens. Ostateczne plany jednostek opracowano w maju tegoż roku.

Zgodnie z umową, strona brytyjska gwarantowała dostarczenie gotowych okrętów w okresie 26 miesięcy od położenia stępki, co dla „Błyskawicy” (numer stoczniowy 1801) miało miejsce 1 października 1935 roku. Były to największe okręty zbudowane w stoczni White’a do tej pory (poprzednio największym był lider „Kempenfelt”). Prace stoczniowe były ze strony polskiej nadzorowane przez specjalną komisję, której przewodniczył komandor inżynier Stanisław Rymszewicz. Decyzją szefa KMW z 3 maja 1936 roku dla nowego niszczyciela przewidziano nazwę „Błyskawica”.

Ceremonia wodowania odbyła się równo rok po rozpoczęciu budowy, 1 października 1936 roku o godzinie 11.55, a matką chrzestną okrętu została Cecylia Raczyńska, żona Edwarda Raczyńskiego, ówczesnego ambasadora RP w Londynie. Wśród gości honorowych byli między innymi: admirał William Wordsworth Fisher, hrabia George Jellicoe, sir Samuel Instone, główny konstruktor marynarki Stanley V. Goodall, zaś ze strony polskiej ambasador Raczyński, konsul generalny RP w Londynie Karol Poznański, komandor inżynier Aleksander Rylke.

Dalsze prace nad wykończeniem i wyposażeniem okrętu uległy niewielkiemu przedłużeniu, po części z winy strony polskiej, która w 1936 roku spóźniła się z dostawami. Formalne zakończenie budowy nastąpiło 1 października 1937 roku, próby morskie odbyły się we wrześniu i październiku. W ich przebiegu odnotowano kłopoty z wibracjami kadłuba, których usunięcie wymagało wymiany śrub, oraz dwukrotnie przepalenie opłomek w kotłach. 22 listopada przeprowadzono próbę prędkości, podczas której niszczyciel osiągnął 40,4 węzła.

Rozkazem Ministra Spraw Wojskowych, generała dywizji Tadeusza Kasprzyckiego, 25 listopada 1937 roku „Błyskawica” stała się okrętem Rzeczypospolitej Polskiej. Tego samego dnia, w Cowes, na niszczycielu została podniesiona biało-czerwona bandera, po czym pierwsza załoga, dowodzona przez komandora porucznika Tadeusza Podjazd-Morgensterna, przeprowadziła okręt do Gdyni, gdzie 1 grudnia został uroczyście powitany przez „Wichra” w asyście dwóch trałowców. Przewidywany dla nowego niszczyciela znak burtowy „BŁ” nie został już namalowany, w związku ze zmianą przepisów dotyczących oznakowania okrętów Marynarki Wojennej.