1938-06-18     0000-00-00

Nowy gmach Muzeum Narodowego w Warszawie

18 czerwca 1938 roku w Warszawie prezydent Ignacy Mościcki otworzył nowy gmach Muzeum Narodowego, zaprojektowany przez Tadeusza Tołwińskiego i Antoniego Dygata. Gmach Muzeum to jeden bardziej rozpoznawalnych budynków w stolicy. Prosta, modernistyczna bryła oparła się próbie czasu. Ważniejsza jest jednak zawartość, ekspozycja. Trudne losy naszego państwa spowodowały, że historia Muzeum Narodowego toczyła się innym torem niż losy analogicznych instytucji w krajach Europy zachodniej. Rozbiory, brak własnych struktur rządowych i zniszczenia wojenne - wszystko to spowodowało, że nie mamy okazałych, historycznych budowli, w których przez wieki gromadzono najcenniejsze zbiory.

Historia naszego Muzeum Narodowego zaczyna się dopiero w 1862, kiedy to powołano do życia Muzeum Sztuk Pięknych. Celem nowej instytucji miało być kształcenie polskich artystów, ale także udostępnianie zbiorów szerszej publiczności. Nowa instytucja swoje siedziby miała w licznych budynkach, czasami mogąc z nich korzystać jedynie przez krótki okres. Zbiory prezentowane były m.in. w budynkach Szkoły Głównej, czy w Pałacu Paca. Brak własnej siedziby oczywiście jednak doskwierał i muzealne władze od początku czyniły starania o wybudowanie własnego gmachu.

Nadzieja na nowy budynek pojawiła się wraz z odzyskaniem niepodległości - zmieniły się wówczas możliwości i nastroje społeczne, a Muzeum Sztuk Pięknych zostało wówczas przekształcone w Muzeum Narodowe. Już w 1919 roku zorganizowano konkurs na projekt dzielnicy rządowo-muzealnej na terenie Ujazdowa. Idea wbudowania Muzeum Narodowego w kompleks gmachów rządowych świadczy o wybitnie państwowotwórczej roli, jaką przypisywano wówczas sztuce. Po rezygnacji z tego projektu, w 1924 roku, rozpisano kolejny konkurs na gmach Muzeum Narodowego w Alei 3 Maja, a rok później konkurs zamknięty.

Bronisław Gembarzewski, dyrektor MNW w latach 1916–1936, we wstępie do programu i warunków konkursu na projekt Muzeum w roku 1924 pisał:

Jaki powinien być ten gmach muzealny jako dzieło architektoniczne? [ ] powinien przedewszystkiem służyć swojemu przeznaczeniu, t.j. być odpowiedniem i godnem pomieszczeniem przedmiotów, dla których ma być zbudowany, mianowicie zabytków, obrazujących tysiącletnią kulturę Polski, oraz obcą, jako materiał porównawczy. Punktem wyjścia do rozwiązania zagadnienia architektonicznego są zatem owe przedmioty, one tam powinny panować, z nimi powinno się przedewszystkiem liczyć, dla nich ten gmach budować.

Sąd Konkursowy widział przyszły gmach: [ ] klasycznym, zgodnym z architekturą najlepszej epoki rozwoju miasta (Teatr Wielki, Bank Polski, Ministerjum Skarbu itd., jednak bez suchości i nudy ich stylu, lecz w połączeniu z wdziękiem Łazienek).

Stąd wszystkie projekty konkursowe odwoływały się do wzorców klasycznych i akademickich, chętnie wykorzystywanych w ówczesnej architekturze gmachów publicznych. Zwycięski projekt Tadeusza Tołwińskiego również sięga po klasyczne wzorce, jednak opowiada je już zupełnie nowym językiem rodzącego się właśnie modernizmu. Projekt zakładał budowę związanych ze sobą pawilonów: czterech prostopadłych do ulicy i trzech łączących je równoległe w głębi, pozostawiających przednie dziedzińce pomiędzy pawilonami. Inne projekty zazwyczaj w dosłowny sposób czerpały z historii i proponowały bogato ornamentowane budynki przypominające pałace dla sztuki. Niewiele brakowało, aby gmach naszego Muzeum Narodowego zamiast w duchu modernizmu powstał jako kolejny historyzujący gmach publiczny.

Budowa rozpoczęła się w 1927 roku, w 1931 gotowe były dwa pawilony, a w 1938 roku nastąpiło otwarcie budynku dla zwiedzających. Już wtedy planowano jego rozbudowę, ale wybuch II Wojny Światowej przerwał ambitne plany. Rozpoczął się okres walki o zachowanie kulturalnego dziedzictwa. Budynek, choć uszkodzony, szczęśliwie przetrwał. Później wielokrotnie powracano do planów rozbudowy, co zaowocowało dobudowaniem do gmachu głównego tzw. ryzalitu w 1972 roku, ale budynek w dalszym ciągu jest o wiele za mały na potrzeby Muzeum i pozwala udostępnić jedynie niewielką część posiadanej kolekcji.

Niestety od przełomu lat 20. i 30. XX wieku kraj pogrążał się w coraz większym kryzysie ekonomicznym, miasto nie było w stanie zdobyć kredytów na budowę, bankrutowali kolejni wykonawcy. Trwająca z przerwami 11 lat budowa pochłonęła astronomiczną kwotę blisko 10 milionów złotych. Co ciekawe, jeszcze w trakcie budowy uznano, że wznoszony gmach jest za mały, by pomieścić wszystkie planowane dla niego funkcje – szybko narodził się pomysł rozbudowy nie ukończonego jeszcze do końca obiektu, uniemożliwił ją jednak brak funduszy. Mimo to Muzeum Narodowe jest jedynym specjalnie zaprojektowanym i wzniesionym od podstaw nowym gmachem muzealnym na terenie Drugiej Rzeczypospolitej. I największym budynkiem w Warszawie w dwudziestoleciu międzywojennym.

Gmach nie ucierpiał znacząco w czasie II wojny światowej – do dziś w swojej głównej części zachował nadany mu przez Tadeusza Tołwińskiego i przedwojennych budowniczych oryginalny kształt. Jedynie w latach 1968-1972 do elewacji południowej dostawiono tzw. ryzalit, nowy, niższy od głównej bryły pawilon, powiększający nieco przestrzeń ekspozycyjną. W chwili otwarcia w zbiorach placówki znajdowało się ok 150 000 dzieł, dziś jest ich 830 000. I tak jak niegdyś, tak i teraz brakuje miejsca do ich ekspozycji...

Muzeum Narodowe w Warszawie – obchodzące w 2022 roku swoją sto sześćdziesiątą rocznicę istnienia – to instytucja gromadząca, przechowująca i udostępniająca dorobek artystyczny pokoleń od starożytności po współczesność. Wielkie zbiory malarstwa, rysunku, grafiki, rzeźby i rzemiosła artystycznego, wyjątkowa kolekcja późnośredniowiecznej sztuki kościelnej, zbiory sztuki starożytnej i wybitny zespół zabytków z nubijskiej katedry Faras, ciągle niedoceniony zbiór Gabinetu Monet i Medali, kolekcja sztuki Dalekiego Wschodu, fotografii czy wzornictwa to tylko część przebogatych zasobów muzeum.

Zachęcamy do poznania jego ciekawej historii - artykuł jest do Państwa dyspozycji w dziale historia-kultura PAI.

Muzeum Narodowe w Warszawie w DZIALE HISTORIA-KULTURA PAI