1870-05-17     1918-04-08

Lucjan Rydel

Lucjan Rydel, poeta, dramatopisarz, tłumacz, czołowy przedstawiciel literackiego nurtu Młodej Polski, autor jasełek „Betlejem polskie”, baśni „Zaczarowane koło” i trylogii scenicznej „Zygmunt August”. Nieśmiertelność Rydlowi przyniosło wesele z Jadwigą Mikołajczykówną, córką chłopa z podkrakowskich Bronowic. Uroczystość posłużyła za kanwę "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego. Ślub był przykładem młodopolskiej chłopomanii. Młodopolanie twierdzili, że zepsuta miastem inteligencja musi połączyć się z siłą witalną narodu – chłopami. Nie oznacza to, że małżeństwo Rydlów było nieudane. Sam Rydel określał je jako nieustająco szczęśliwe.

Lucjan Rydel przyszedł na świat 17 maja 1870 w Krakowie jako syn Lucjana, okulisty, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego i po kądzieli wnuk Józefa Kramera, podróżnika i historyka sztuki. W 1888 zdał egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum św. Jacka w Krakowie. W latach 1888–1894 studiował na Wydziale Prawa UJ. Mimo wykształcenia prawniczego, tuż po uzyskaniu stopnia doktora zajął się literaturą, historią i dziejami sztuki. Wychowanie w rodzinie szczerych patriotów, należących do elity kulturalnej i społecznej nie tylko Galicji i Austrii, ale i całej Polski, miało podstawowe znaczenie dla rozwoju świadomości i postaw przyszłego autora Zaczarowanego koła. Właśnie w domu zrodziła się i utrwaliła stale widoczna w życiu osobistym, twórczości i działalności społecznej wrażliwości na sprawy polskie oraz zainteresowanie dziejami narodu

W roku 1894 rozpoczął dotyczące tych dziedzin studia na Uniwersytecie w Berlinie. Jesienią roku 1895 przeprowadził się do Warszawy, gdzie ogłaszał liczne studia i artykuły z historii sztuki i krytyki literackiej a także felietony, m.in. na łamach "Gazety Polskiej". W roku 1896, otrzymawszy stypendium krakowskiej Akademii Umiejętności, udał się na studia do Paryża. Słuchał wykładów na Sorbonie, w College de France, Ecole des Beux Arts. Pracował w tamtejszej Bibliotece Polskiej.

W roku 1897 wrócił do Galicji i zamieszkał w Krakowie. 20 listopada roku 1900 ożenił się z córką gospodarza z Bronowic, Jadwigą Mikołajczykówną. Uroczystości ślubne i wesele w Bronowicach stały się głośne w środowisku literatów i artystów Młodej Polski, a przede wszystkim posłużyły jako tło Wesela Stanisława Wyspiańskiego (Rydel - prototyp postaci Pana Młodego). Małżeństwo zamieszkało w Toniach, następnie w Bronowicach Małych.

Ślub Rydla z Jagusią Mikołajczykówna odbył się w kościele Mariackim. "Wstęp do kaplicy był zamknięty, mimo to tłumy publiczności cisnęły się do niej, a głównie falanga uczennic Rydla (…). Rydel musiał sobie torować drogę wśród tych dziewic, do których, przeciskając się przez kościół, przemawiał bez przerwy: +Widzicie, widzicie, nie ożeniłem się z żadną z was, boście przemądrzałe, sztuczne; wziąłem sobie ją, bo jest prosta, umie tylko kochać+ etc." - tak opisywał okoliczności ślubu Tadeusz Boy Żeleński. Zabawa weselna trwała cztery dni i odbywała się w domu Mikołajczyków oraz w domu Włodzimierza Tetmajera. Drugiego dnia wieczorem były czepiny, czyli założenie czepca, symbolu stanu małżeńskiego na głowę panny młodej. Ta część wesela zainspirowała Stanisława Wyspiańskiego - który przybył z żoną i córeczką Heleną - do napisania dramatu.

W 1908 zakupił od Włodzimierza Tetmajera dworek w Bronowicach Małych i poddał przebudowie, która trwała cztery lata. Zamieszkał w nim razem z rodziną w 1912. Dom Rydlów stał się szybko ośrodkiem życia kulturalnego wsi: jego gospodarz prowadził wykłady, urządzał przedstawienia chłopskie (Betlejem polskie, 1904), a także zakładał czytelnie ludowe. Lucjan Rydel był miłośnikiem i znawcą antyku grecko-rzymskiego, w roku 1907 podróżował po Grecji, prowadził cieszące się wielką popularnością wykłady o sztuce Hellady w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Po wybuchu I wojny światowej przez pewien czas mieszkał w stolicy habsburskich Czech i w Pardubicach. Jednak już w roku 1915 powrócił do Krakowa, obejmując stanowisko dyrektora Teatru im. Juliusza Słowackiego (wrzesień 1915-sierpień 1916).

Autor Zaczarowanego koła tworzył głównie nastrojową lirykę (zbiory Poezje z roku 1899 z winietami autorstwa Stanisława Wyspiańskiego, wyd. rozszerzone 1901, 1909). Nawiązywał w niej do tematyki antycznej jak i do motywów ludowych (np. cykl erotyków Mojej żonie, zw. wiersz-piosenka Od Krakowa czarny las). Podczas wyjazdu stypendialnego do Paryża powstała część nastrojowo-opisowych sonetów, ilustrujących sceny mitologiczne, które złożyły się na cykl Mitologie greckie, wydany w pierwszym tomie Poezji w r. 1899. Kolejne sonety znalazły się we wspomnianych wyżej wydaniach rozszerzonych.

Początkiem twórczości dramatycznej były jednoaktówki: dramat maeterlinckowski Matka oraz misterium fantastyczne Dies irae (oba z r. 1893) a także wystawione w r. 1895 Na marne. Sztuki te wydano wspólnie z Jeńcami i okazjonalnymi wierszami przeznaczonymi dla scen krakowskich w zbiorze Utwory dramatyczne (dwa tomy, 1902). Sławę przyniosło Lucjanowi Rydlowi wystawienie w roku 1899 i wydanie rok później baśni dramatycznej Zaczarowane koło. Zainteresowanie wzbudziło również widowisko jasełkowe Betlejem polskie oraz trylogia historyczna Zygmunt August z r. 1913. O popularności tych trzech sztuk najlepiej świadczy to, że były one grane w doborowej obsadzie i barwnej oprawie scenicznej przez liczne teatry polskie i czeskie. Mniejszą popularność i uznanie krytyki zyskały utwory z tendencjami moralizatorskimi: dramat psychologiczny na tle Powstania roku 1863 Na zawsze (1903) oraz opowiadający o ratowaniu polskiej ziemi przed wykupem przez niemieckich osadników Bodenhein (premiera 1906, wydanie w r. 1907).

Oprócz tego, Lucjan Rydel tworzył poematy bajeczne (Bajka o Kasi i królewiczu z r. 1903, Pan Twardowski (1906), Madejowe łoże (1909)) oraz cechujące się walorami plastycznymi i erudycyjnością opowieści o Grecji antycznej (Ferenike i Pejsidoros z r. 1909) i szkice historyczne (m.in. Awanturnik XVIII wieku, książę "Denassów" z r. 1903, Królowa Jadwiga z r. 1910). Autor Zaczarowanego koła był ceniony jako świetny tłumacz (fragmenty poety greckiego Pindara, Anakreonta, Horacego, Sawantki Moliera). Wydał również epopeję Torkwata Tassa Gottfred albo Jeruzalem wyzwolona (1903).

Zniekształcony i karykaturalnie przejaskrawiony wizerunek Lucjana Rydla utrwalił się w legendzie literackiej Weselem Wyspiańskiego oraz Plotką o "Weselu" Tadeusza Boya- Żeleńskiego. Efektem było ukształtowanie się dalekich od realiów, lecz utrzymujących się do dziś opinii o Pisarzu jako postaci ekscentrycznej i naiwnym fantaście ("poeta zaśmieszony"). Próbę przedstawienia prawdziwej sylwetki Rydla podjęli dopiero badacze i krytycy drugiej połowy XX stulecia.

W 1917 choroba nerek spowodowała konieczność usunięcia jednej z nich. W marcu 1918 zachorował na zapalenie płuc. Zmarł w Rydlówce 8 kwietnia 1918 roku w wieku zaledwie 48 lat. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim (kwatera KA). Na jego pogrzeb przybyły tysiące osób. Poetę opłakiwali krakowscy intelektualiści i bronowiccy chłopi, wśród których ten przyjaciel Stanisława Wyspiańskiego zdecydował się żyć. Nagrobek ma kształt przydrożnej kapliczki z podkrakowskiej wsi. Razem z pisarzem spoczywają: żona, bracia Stanisław (19-letni, zm. 1909) i Adam oraz siostra Helena Lange, a także członkowie rodziny Sedlmayerów, z którymi Rydlowie byli spowinowaceni.