2005-04-08 0000-00-00
8 kwietnia 2005 roku, 17 lat temu, odbyły się uroczystości pogrzebowe papieża Jana Pawła II, który blisko 27 lat kierował Kościołem katolickim. Poprzez swój pontyfikat wywarł szczególny wpływ na losy świata, między innymi przyczyniając się do upadku komunizmu. Pogrzeb był jednym z największych zgromadzeń chrześcijan w historii świata. Na ceremonię przybyło do Rzymu 2-4 milionów ludzi. Niektóre źródła mówiły o około 5 milionach pielgrzymów, ponadto w wielu krajach świata odbyły się lokalne uroczystości żałobne. W pogrzebie uczestniczyło 4 królów, 5 królowych, ponad 70 prezydentów państw reprezentujących kraje z różnych zakątków globu. Nabożeństwo prowadzone było w języku łacińskim; modlono się również po włosku, francusku, polsku, niemiecku, w języku suahili, tagalskim i po portugalsku.
Kolegium kardynałów wystosowało oficjalne zaproszenia do wszystkich szefów państw i rządów na świecie. Ponad 200 zagranicznych przywódców wyraziło chęć uczestniczenia w mszy żałobnej. Wśród najbardziej znanych przywódców świata byli: prezydent Stanów Zjednoczonych, byli prezydenci Stanów Zjednoczonych, premier Włoch, obecni i byli prezydenci Brazylii, prezydent, premier i były prezydent Polski, prezydent Francji, prezydent Irlandii, premier Irlandii, król i królowa Hiszpanii, król i królowa Belgii, premier Wielkiej Brytanii, kanclerz i prezydent Niemiec, książę Walii, premier Kanady, król i królowa Jordanii, prezydent Afganistanu, sekretarz generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych, prezydent Iranu, prezydent Izraela oraz pary królewskie z Danii, Szwecji i Norwegii.
Polska oficjalna delegacja biorąca udział w uroczystościach pogrzebowych Jana Pawła II liczyła 10 osób. W jej skład weszli: prezydent Aleksander Kwaśniewski z małżonką, premier Marek Belka, marszałek Sejmu Włodzimierz Cimoszewicz, marszałek Senatu Longin Pastusiak, były prezydent Lech Wałęsa z małżonką, były premier Tadeusz Mazowiecki, były marszałek Sejmu Wiesław Chrzanowski i ambasador Polski w Watykanie (była premier) Hanna Suchocka. W uroczystościach pogrzebowych wzięła ponadto udział około 240-osobowa delegacja polskiego Sejmu i Senatu. Zaproszeni goście zajęli miejsca przygotowane alfabetycznie – według pisowni nazwy ich kraju i według ułożonego wcześniej protokołu dyplomatycznego.
Uroczystości rozpoczęły się o godz. 10.00. Trumnę z prostych desek z drewna cyprysowego - symbolu nieśmiertelności - ustawiono wprost na rozłożonym na bruku Placu Świętego Piotra dywanie.
- "Pójdź za mną" - te zwięzłe słowa Chrystusa mogą być uznane za klucz do zrozumienia orędzia, wypływającego z życia naszego zmarłego i umiłowanego papieża Jana Pawła II, którego zwłoki składamy dzisiaj do ziemi jako nasienie nieśmiertelności - z sercem pełnym smutku, ale także radosnej nadziei i głębokiej wdzięczności - mówił kard. Joseph Ratzinger.
Mszy świętej – koncelebrowanej przez 140 kardynałów oraz patriarchów katolickich Kościołów wschodnich – przewodniczył dziekan Kolegium Kardynalskiego, kardynał Joseph Ratzinger, który 11 dni później został następcą zmarłego papieża. Uczestniczyło w niej na placu św. Piotra ok. 300 tysięcy wiernych, w tym wielu Polaków (uruchomiono specjalne pociągi z Polski do Rzymu, by umożliwić wiernym dojazd na uroczystości) oraz ponad 200 prezydentów i premierów, a także przedstawiciele różnych religii światowych, w tym duchowni islamscy i żydowscy. Wielu zgromadzonych na uroczystości ludzi miało ze sobą transparenty z napisem Santo subito („święty natychmiast”).
- Miłość do Chrystusa była siłą przeważającą u naszego umiłowanego Ojca Świętego. Ten, kto widział go modlącego się, kto słyszał, jak przemawiał, wie o tym - mówił w czasie mszy pogrzebowej kardynał Joseph Ratzinger, późniejszy papież Benedykt XVI.
W całym Rzymie przed ekranami rozstawionymi w wielu miejscach miasta zgromadziło się 5 mln ludzi, w tym ok. 1,5 mln Polaków.
Procesji z trumną przewodniczył kardynał kamerling Eduardo Martínez Somalo. W krypcie Jana XXIII w Grotach Watykańskich trumnę złożono w drugiej, cynkowej, którą szczelnie zalutowano, a tę w trzeciej – wykonanej z drewna orzechowego. Do trumny został włożony woreczek z medalami wybitymi w czasie pontyfikatu Jana Pawła II oraz umieszczony w ołowianym pojemniku akt, na którym opisano najważniejsze fakty z okresu jego pontyfikatu. Trumny zostały opatrzone watykańskimi pieczęciami. W złożeniu trumny uczestniczyli jedynie najbliżsi współpracownicy papieża – arcybiskupi Stanisław Dziwisz i Piero Marini.
Na trumnie z cyprysowych desek leżał ewangeliarz. W pewnym momencie zaczął wiać silny wiatr, strony księgi zaczęły się przewracać jedna po drugiej, aż w końcu cała książka się zamknęła. Wielu potraktowało to jako niezwykły znak. Mieszkańcy Meksyku stali się świadkami drugiego znaku. W Bazylice Matki Bożej z Guadalupe wierni zgromadzili się na wspólne oglądanie transmisji z pogrzebu. Wcześniej ulicami przejechał papamobile, którym Jan Paweł II przemieszczał się w czasie swojej pielgrzymki do Meksyku. Fotel z pojazdu postawiono w drzwiach bazyliki i kiedy w Rzymie wiatr zamykał księgę na fotelu usiadł biały gołąb. Wielu wiernych interpretowało to jako tchnienie Ducha Świętego, świadczące o świętości Jana Pawła II.
W pierwszych wiekach chrześcijaństwa, w czasach prześladowań, papieży chowano zazwyczaj w tajemnicy w katakumbach lub niedaleko miejsca, w którym zmarli. W miarę rozszerzania się chrześcijaństwa i wzrostu znaczenia papiestwa liturgie pogrzebowe rozbudowywano. Ceremonie pogrzebowe organizowano mniej lub bardziej uroczyście. Różnie bywało też z liczbą ich uczestników. Pogrzeb Jana Pawła II, po raz pierwszy w historii Kościoła katolickiego, przybrał kształt wydarzenia o charakterze ogólnoświatowym.
Ceremoniał pogrzebowy papieży regulowany jest przez oficjalne dokumenty Stolicy Apostolskiej. Sprawę pochówku papieża poruszała konstytucja apostolska Pawła VI „Romano Pontifici eligendo” z 1975 r. Trzy lata później pojawiła się księga liturgii pogrzebowej „De funere Summi Pontificis”. Z czasów Jana Pawła II pochodzą dwie publikacje, które omawiały zasady postępowania w omawianym przypadku. W 1996 r. wydano konstytucję apostolską „Universi Dominici Gregis”. Wreszcie w 2000 r. ukazała się księga obrzędów „Ordo Exsequiarum Romani Pontificis”, gdzie na blisko 450 stronach tekstu łacińskiego i włoskiego przedstawiano liturgiczne aspekty pogrzebu.
Przepisy watykańskie określają trzy tzw. stacje liturgii pogrzebowej, w apartamentach papieskich, w bazylice św. Piotra i w miejscu złożenia trumny. W chwili śmierci przy papieżu byli obecni dwaj jego sekretarze: abp St. Dziwisz i ks. prałat M. Mokrzycki, kard M. Jaworski (ordynariusz lwowski), abp St. Ryłko (przewodniczący Papieskiej Rady ds. Świeckich), ks. prof. T. Styczeń (profesor KUL), siostry posługujące w apartamentach papieskich, lekarze (wśród nich osobisty - prof. R. Buzzonetti) i pielęgniarze. Tuż po śmierci Jana Pawła II do pokoju poproszono najwyższych hierarchów watykańskich. Przy łożu zmarłego znaleźli się: sekretarz Stanu kard. A. Sodano, abp. L. Sandrini, kard. J. Tomko, kardynał kamerling E. Martinez Somalo, mistrz ceremonii papieskich abp. P. Marini, wikariusz Rzymu kard. C. Ruini a także dziekan Kolegium Kardynalskiego kard. J. Ratzinger.
Zgodnie z prawem watykańskim kardynał kamerling, kierujący pracami Kamery Apostolskiej i sprawujący władzę przed wyborem kolejnego papieża musiał oficjalnie potwierdzić zgon Jana Pawła II. Uczynił to po oświadczeniu lekarskim. Wypowiedział stosowną formułę informującą, że biskup Rzymu umarł w Chrystusie Panu, po czym rozpoczęto pierwsze modlitwy za duszę papieża. Zwyczajowo kardynał kamerling zdejmuje także „pierścień rybaka” z dłoni zmarłego i pieczętuje drzwi apartamentu papieskiego po przeniesieniu ciała.
Ze śmiercią papieży w dawnych stuleciach wiązał się jeszcze jeden zwyczaj. Kardynał kamerling był zobowiązany uderzyć w czoło zmarłego srebrnym młoteczkiem. Po czym oznajmiał, że papież jest martwy. Ostatni taki przypadek zanotowano w 1878 r. po śmierci Piusa XI.
Gdy zakończono pierwsze modlitwy służby medyczne zajęły się odpowiednim przygotowaniem ciała i ubraniem zmarłego w strój koloru czerwonego. Jan Paweł II wyraźnie określił, że zmarłego papieża można fotografować dopiero ubranego w szaty pontyfikalne, za zgodą kardynała kamerlinga. To zarządzenie miało uchronić przed powtórką sytuacji z 1958 r. Wówczas lekarz watykański Riccardo Galeazzi-Lisi wykonał zdjęcia umierającego Piusa XII, które opublikowano wywołując ogromny skandal.
Tuż przed mszą na placu św. Piotra ciało zmarłego papieża złożono w cyprysowej trumnie. Wybór gatunku drewna nie był przypadkowy. Cyprys symbolizuje trwałość, nieśmiertelność i wierność. Osobisty sekretarz Jana Pawła II, ówczesny abp Stanisław Dziwisz, nakrył twarz papieża białym jedwabnym welonem. Kardynał kamerling Eduardo Martinez Somalo umieścił w trumnie opieczętowane „Rogito”, czyli zredagowany po łacinie życiorys zmarłego wraz z informacją o wydanych encyklikach i pismach. Dodatkowo włożył do trumny woreczek z medalami papieskimi. Przepisy stwierdzają, że powinny to być srebrne i brązowe monety. Ich liczba odpowiada zawsze liczbie lat pontyfikatu. Podczas pogrzebu Jana Pawła II uczyniono wyjątek od tej zasady. Liry i euro używane przez Stolicę Apostolską za czasów papieża Polaka nie miały monet srebrnych i brązowych tak więc w woreczku umieszczono medale papieskie. Były to okolicznościowe emisje mennicy watykańskiej, które upamiętniały ważne wydarzenia pontyfikatu.
Po zakończeniu mszy żałobnej dwunastu tragarzy, tzw. sediari pontifici zaniosło trumnę Jana Pawła II do podziemi bazyliki św. Piotra. Tam przewiązano ją czerwonymi taśmami i opieczętowano czterema pieczęciami najważniejszych urzędów Stolicy Apostolskiej. Następnie trumnę cyprysową umieszczono w trumnie cynkowej, która zaspawano i także opieczętowano. Wreszcie ciało Jana Pawła II włożono do trzeciej, drewnianej trumny i opuszczono do grobu.
Okrzyk powtarzany przez tłum podczas pogrzebu - „Santo subito!” okazał się niemal proroczy. W 2011 r. Jana Pawła II ogłoszono błogosławionym. W 2014 r. został uznany za świętego. Grób papieża jest dziś miejscem licznych pielgrzymek. Szczególnie często odwiedzają go Polacy wspominając swego wielkiego rodaka.
Wszelkie materiały zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.