1891-07-31     1969-02-03

Adam Koc ps. „Witold”, „Szlachetny

Adam Koc ps. „Witold”, „Szlachetny”, polityk, dziennikarz, pułkownik Wojska Polskiego. Członek Związku Walki Czynnej, w latach 1914-15 komendant Polskiej Organizacji Wojskowej w Warszawie, a następnie w 1918 komendant naczelny POW. W latach 1915-1917 roku służył w Legionach Polskich, od 17 grudnia 1919 roku oficjalnie w Wojsku Polskim. 18 lipca 1920 roku objął dowództwo nad 201 Pułkiem Piechoty, wchodzącym w skład Armii Ochotniczej, a następnie Dywizji Ochotniczej.

Adam Jerzy Koc przyszedł na świat 31 lipca 1891 w Suwałkach (obecne województwo podlaskie). W konspiracyjną działalność niepodległościową zaangażował się już w wieku nastoletnim. W 1909 roku znalazł się w szeregach Związku Walki Czynnej (ZWC) – tajnej organizacji wojskowej powstałej z inicjatywy Józefa Piłsudskiego i generała Kazimierza Sosnkowskiego. Działał też w krakowskim Towarzystwie Sportowym "Strzelec" (czyli legalnej instytucji ZWC), gdzie uczył się m.in. obsługi broni, musztry i czytania map. W tamtym okresie przyjął pseudonim "Witold", którym posługiwał się aż do wybuchu I wojny światowej.

Kariera wojskowa Adama Koca rozpoczęła się w 1914 roku. Latem wyjechał do Warszawy i przejął dowodzenie nad lokalnym oddziałem Związku Strzeleckiego (ZS). Wkrótce potem nawiązał kontakt z Karolem Rybasiewiczem – komendantem konkurencyjnych Polskich Drużyn Strzeleckich w Warszawie – i doprowadził (zgodnie z poleceniem Komendy Głównej ZS i Józefa Piłsudskiego) do połączenia obu organizacji. W ten sposób w październiku 1914 roku powstała Polska Organizacja Wojskowa (POW), na której czele stanął emisariusz Piłsudskiego ppor. Tadeusz Żuliński. Adam Koc natomiast został jego zastępcą.

Cały czas usilnie dążył jednak do wzięcia aktywnego udziału w walkach na froncie. Udało mu się to w połowie 1915 roku, gdy - w stopniu podporucznika - stanął w szeregach 5 pułku piechoty Legionów Polskich ("Zuchowatych"). Walczył między innymi w bitwie pod Sitowiczami z 18 września 1916, gdzie został poważnie ranny i cudem uniknął śmierci. Uratował go Aleksander Sulkiewicz, który ten czyn przypłacił życiem. Na front już nie powrócił, a jego dalsza działalność miała charakter bardziej polityczny niż wojskowy - w 1917 roku wszedł w skład Konwentu Organizacji A, czyli zakonspirowanego kierownictwa obozu piłsudczykowskiego.

Pod koniec 1917 roku Adam Koc stanął na czele warszawskiej Komendy Naczelnej POW. Jako reprezentant organizacji witał w stolicy Józefa Piłsudskiego, niedawno wypuszczonego przez Niemców z więzienia w Magdeburgu. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Koc kontynuował swoją karierę wojskową. Podczas wojny polsko-bolszewickiej (1919-1921) był między innymi dowódcą Dywizji Ochotniczej Wojska Polskiego. Część jego żołnierzy - na polecenie Piłsudskiego - wzięła udział w tak zwanym "buncie" Żeligowskiego, który doprowadził do zajęcia przez Polaków Wilna.

Koc pozostawał oddanym piłsudczykiem. Jego mieszkanie służyło jako miejsce spotkań polityków i oficerów planujących powrót Marszałka do władzy - tzw. Koc-grupy. Po przewrocie majowym, w którym odegrał znaczącą rolę, Adam Koc ostatecznie porzucił karierę wojskową na rzecz polityki.

W wyniku wyborów parlamentarnych 1928 roku został posłem z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR). Dwa lata później natomiast objął fotel wiceministra skarbu w rządzie Walerego Sławka. Do jego obowiązków należało wówczas przede wszystkim czuwanie nad sprawami związanymi z długami wewnętrznymi i zagranicznymi oraz organizacja pracy giełdy i Banku Polskiego (którego w 1936 roku został zresztą prezesem). Jego działalność w ministerstwie nie była jednak pozytywnie oceniana - ówczesnych raził jego brak specjalistycznego wykształcenia ekonomicznego, a przeciwnicy polityczni zarzucali mu, że czerpał zyski z pożyczek zaciąganych przez Polskę u państw zachodnich.

Mimo to kariera Koca nabierała rozpędu. W 1936 roku - na polecenie marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego - powołał do życia Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZN). Nowa partia powstała po śmierci Piłsudskiego, gdy obóz sanacyjny rozbił się na trzy grupy (zwolenników Rydza-Śmigłego, sympatyków Walerego Sławka i stronników Ignacego Mościckiego), które aż do wybuchu II wojny światowej stale walczyły o przejęcie władzy w państwie. OZN głosił hasła skupienia społeczeństwa wokół armii, był silnie antykomunistyczny i skłaniał się ku ścisłej współpracy z Kościołem Katolickim.

We wrześniu 1939 roku Koc nadzorował ewakuację zapasów złota z Warszawy, przez Rumunię aż do Francji. Wkrótce potem został zaprzysiężony na stanowisko ministra skarbu, a następnie również przemysłu i handlu w rządzie Władysława Sikorskiego na uchodźstwie. Funkcje te pełnił do połowy 1940, gdy zdecydował się wyjechać do Stanów Zjednoczonych.

Zamieszkał w Nowym Jorku, gdzie został współzałożycielem Polskiego Instytutu Nauk i Sztuk w Ameryce. Aktywnie współpracował również z Instytutem Józefa Piłsudskiego. Do Ojczyzny już nie powrócił - zmarł w 3 lutego 1969 roku w Nowym Jorku w USA.