1837-01-15     1861-01-30

Walery Łoziński

Walery Łoziński, pseudonim Walery z Smolnicy to powieściopisarz i publicysta, którego chcemy dzisiaj Państwu przypomnieć. Po mistrzowsku łączył gawędę z faktami historycznymi, sensacją i przygodą. W swojej twórczości przywoływał problematykę narodową, sięgając do krwawych wydarzeń z okresu rzezi galicyjskiej 1846 r. Wiosny Ludów, za co tępiony był od młodości przez zaborcze władze austriackie.

Urodził się 15 stycznia 1837 roku w Mikołajowie koło Stryja. Był synem mandatariusza, czyli urzędnika państwowego sprawującego władzę policyjno-sądową nad poddanymi chłopami, a starszym bratem pisarza i historyka, Władysława.

W wieku 11 lat przeżył Wiosnę Ludów, której skutkiem było zbombardowanie Lwowa. Wydarzenia te wywarły duży wpływ na psychikę przyszłego twórcy. W 1849 r. Łoziński znalazł się w Samborze, gdzie rozpoczął naukę w tamtejszym gimnazjum. Z powodu uczestnictwa w spisku został z niego niebawem usunięty. Później był wydalany z innych gimnazjów austriackich ze względu na buntowniczą naturę, rozczytywanie się w prasie politycznej, kpinę z religii i prowadzenie rozmów antypaństwowych. Pierwszym młodzieńczym utworem literackim z tamtego okresu, który nie ukazał się drukiem była powieść Kamień w Spasie (Kamień nad Spasem).

Kiedy przybył do Lwowa, przy pomocy swego krewnego Karola Szajnochy, znalazł pracę w redakcjach i wydawnictwach. Współpracował m.in. z "Rozmaitościami" (1858-60), "Dzwonkiem" i "Dziennikiem Literackim", gdzie ogłaszał szkice historyczne, opowiadania ludowe (najważniejsze z nich - Ludzie spod słomianej strzechy, 1860), powieści z życia Galicji.

Za powieść Dwie noce (drukowaną w "Dzienniku Literackim" w 1860 r.), a ściślej jej zakończenie, władze austriackie wytoczyły proces autorowi, ponieważ uznały, że było ono skierowane przeciwko władzom zaborczym. Łoziński nie odbył kary więzienia, gdyż w jego życiu miało miejsce inne tragiczne w skutkach wydarzenie, ale o tym za chwilę.

Dzięki swej twórczości Łoziński zyskał we Lwowie spory rozgłos i uznanie, również wśród miejscowej bohemy. Przyjaźnił się z literatem Brunonem Bielawskim. Był też znany ze swej porywczości, z zamiłowania do libacji i awantur, a od pewnego momentu – również do pojedynków. Głośnym echem odbił się w Galicji w lutym 1860 r. jego niedoszły pojedynek z porucznikiem armii cesarskiej, Thelemem.

10 stycznia 1861 Łoziński stanął do pojedynku na szable z Karolem Cieszewskim – znanym i popularnym dziennikarzem lwowskim, swoim kolegą redakcyjnym z „Czytelni dla Młodzieży”. Poszło o kobietę – pracującą również w redakcji Anielę Przyłęcką. Łoziński został ranny w skroń i zmarł niespełna trzy tygodnie później 30 stycznia 1861 roku na skutek pourazowego zapalenia opon mózgowych i zakażenia krwi (otworzyła mu się stara rana z poprzedniego pojedynku z Janem Dobrzańskim).

Literat, mocno zadłużony, został pochowany na koszt miasta. Jego pogrzeb, który odbył się 2 lutego, stał się wielką manifestacją patriotyczną, w której uczestniczyła cała polska inteligencja Lwowa. Nagrobek Łozińskiego został ufundowany m.in. dzięki sprzedaży egzemplarzy powieści Czarny Matwij, zachował się na Cmentarzu Łyczakowskim.

Do najważniejszych (oprócz wymienionych) dzieł Łozińskiego należą powieści Szlachcic chodaczkowy (1857), Szaraczek i karmazyn (1858), Czarny Matwij (1860) oraz najsłynniejsza, napisana w stylu romantycznym, opowieść o trzech pokoleniach rodu Żwirskich Zaklęty dwór (1864) stanowiąca rozpoczętą ale nie dokończoną trylogię (przed swoją śmiercią zdążył napisać jeszcze drugą część pod tytułem ,,Dwie noce”, która została znacznie okrojona przez austriacką cenzurę). Autor wykazał się w niej sporym talentem literackim, łącząc umiejętnie styl gawędy szlacheckiej z wątkami historycznymi, przygodowo-sensacyjnymi i romantycznymi. Poruszał w nich problematykę narodową, sięgając do krwawych wydarzeń z okresu rzezi galicyjskiej 1846 r. i Wiosny Ludów w Galicji. Z tego powodu jego utwory były poddawane ostrej cenzurze zaborcy. Łoziński nie pozostawał dłużny: w swej publicystyce na tyle, na ile mógł, atakował austriackie porządki i stojących na ich straży urzędników.