1856-08-01     1934-01-16

Helena Paderewska

Ignacy Jan Paderewski miał u boku wyjątkową kobietę, która jako żona przez długie lata wspierała karierę muzyczną i polityczną męża, była także bardzo oddana sprawom Polski. Aktywnie zajmowała się działalnością społeczną: była m.in. inicjatorką powołania Polskiego Białego Krzyża, współzałożycielką Towarzystwa Pomocy dla Inteligencji, fundatorką szkoły dla dziewcząt w Julinie.

Niewiele osób wie i pamięta, że zarówno dla Ignacego Jana, jak i Heleny to nie było pierwsze małżeństwo. Muzyk wcześniej ożenił się z Antoniną Korsak, która niespełna rok po ślubie zmarła tuż po porodzie ich syna Alfreda. Para poznała się w Konserwatorium Warszawskim. Powiedzieli sobie "tak", gdy Ignacy Jan miał zaledwie 19 lat, a jego ukochana 23. Natomiast Helena przez blisko 20 lat była żoną skrzypka Władysława Górskiego, solisty Teatru Wielkiego z którym także miała syna Wacława Ottona. Górski zaprosił Paderewskiego do swojego salonu literackiego i zaproponował współpracę. Panowie mieli razem występować i w ten sposób zarabiać na życie. Pomocą miała służyć Helena, ale - jak głosi plotka - zakochała się koledze męża od pierwszego wejrzenia. Paderewski zdając sobie sprawę z niezręcznego położenia wyjechał z Warszawy, licząc na to, że on i Helena o sobie zapomną. Tak się jednak nie stało. Utrzymywali ze sobą kontakt korespondencyjny, zbliżając się do siebie coraz bardziej. Zanim Helenie udało się doprowadzić do unieważnienia pierwszego małżeństwa, przez długi czas żyła więc w nieformalnym związku z Paderewskim.

Helena Rosen urodziła się w Warszawie w 1856 r. była córką Władysława Rosena oficera armii carskiej i Greczynki. Helena podobnie jak Ignacy Jan Paderewski doskonale wiedziała, co to znaczy stracić matkę. W duchu patriotyzmu wychowała ją babcia, Katarzyna Rucińska, która przejęła opiekę nad małą Heleną po śmierci synowej.

W 1899 r. po rozpadzie jej pierwszego małżeństwa wyszła za Ignacego Paderewskiego, którego znała od wielu lat i opiekowała się jego niepełnosprawnym synem. Syn Paderewskiego Alfred zachorował na polio, przez co był częściowo sparaliżowany i zmuszony poruszać się na wózku inwalidzkim. Razem osiedlili się w nowo nabytej rezydencji Riond-Bosson koło Morges, na północnym brzegu Jeziora Genewskiego w Szwajcarii. Ta posiadłość była ich domem rodzinnym, choć przebywali tu kilka miesięcy w roku pomiędzy koncertami i działalnością polityczno-społeczną. Wspierała też męża po śmierci syna z pierwszego małżeństwa - Alfred zmarł w wieku 21 lat, dwa lata po drugim ślubie ojca.

Helena była wierną towarzyszką Paderewskiego, zawsze i wszędzie towarzyszyła mężowi troszcząc się o jego zdrowie, i skutecznie wspierała jego działalność. Miała ciekawe zainteresowania społeczne, kochała przyrodę i zwierzęta. W Riond-Bosson hodowała rasowe kury, za co otrzymała ponad trzysta nagród szwajcarskich oraz zagranicznych. Ta pasja przyczyniła się do zorganizowania kursów drobiarskich dla Polek. W Polsce Helena Paderewska ufundowała szkołę hodowli drobiu i gospodarstwa domowego, którą później przekazała na własność Centralnemu Towarzystwu Rolniczemu w Warszawie.

Okoliczności I wojny światowej dały nadzieje dla pozbawionych swojej ojczyzny Polaków. Państwo Paderewscy zaczęli działać. Paderewski wykorzystując swoje kontakty i sławę, ze wzmożoną siłą zaczął nagłaśniać sprawę polską. To dzięki niemu, ówczesny prezydent, Woodrow Wilson zawarł w swoich słynnych 14 punktach zapis: "Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie, które powinno obejmować terytoria zamieszkane przez ludność bezsprzecznie polską, któremu należy zapewnić swobodny i bezpieczny dostęp do morza i którego niezawisłość polityczną i gospodarczą oraz integralność terytorialną należy zagwarantować paktem międzynarodowym".

Helena w tym czasie pomagała ubogim artystom przez promocję i sprzedaż wykonanych przez nich polskich lalek - niewielkich szmacianych zabawek w strojach ludowych. Obecnie duży ich zbiór przechowywany jest w zbiorach polskiego Muzeum w Chicago.

Była inicjatorką powstania Polskiego Białego Krzyża organizacji niosącej pomoc ofiarom wojny poprzez werbowanie ochotniczek do służby pielęgniarskiej, ich szkolenie oraz szerzenie oświaty. Organizacja ta powstała 2 lutego 1918 r. w USA, podczas wspierania przez Paderewskich tzw. Błękitnej Armii stworzonej z Polaków, ochotników mieszkających w Stanach Zjednoczonych. Aktywność Heleny była doceniana - to jej imieniem został nazwany pociąg sanitarny, który kursował na froncie w Małopolsce Wschodniej.

Nie wszyscy jednak byli życzliwi wobec działań Heleny. Taka aktywność kobiet była wówczas nadal czymś wyjątkowym i - często - oburzająca. Roman Dmowski pisał o Paderewskich: "On jest człowiek niepospolity, ma duże braki, ale i olbrzymie zalety - ona zaś, swą wulgarnością, śmiesznymi ambicjami, i mściwością w stosunku do ludzi, którzy nie skaczą przed nią na dwóch łapkach, psuje wszystko".

Miała wpływ na to, z kim spotykał się jej mąż jako premier (zdarzało się ponoć nawet, że odsyłała z kwitkiem ważne osobistości) i nie miała oporów przed otwieraniem państwowej korespondencji. Jan Lechoń pisał: "Pani Helena Paderewska najzacniejsza kobieta, najlepsza i najofiarniejsza Polka, była opatrznością swego męża jako artysty, odsuwając od niego kłopoty, zagradzając drogę natrętom i niemiłym mu ludziom". Znany jest też jego wiersz o Pani Premierowej: "Ona Naczelnika Państwa i stany sejmujące i ministrów w kupie, za nic ma. Kręci Polską niczym łyżką w zupie".

Sam Paderewski najwidoczniej miał inne zdanie na ten temat, skoro do historii przeszło jego powiedzenie: "Droga do sukcesu jest pełna kobiet popychających swoich mężów".

Paderewscy byli małżeństwem przez 35 lat. Helena zmarła z powodu zapalenia płuc w wieku 78 lat , w 1934 r. w Szwajcarii. Została pochowana na cmentarzu Montmorency pod Paryżem, w tym samym grobowcu co jej pasierb, Alfred.

Ignacy po okresie żałoby wrócił do koncertowania i ponownie włączył się do działalności polityczne. Zmarł w czerwcu 1941 r. w Hotelu Buckingham na Manhattanie. Zgodnie z ostatnią wolą jego serce miało zostać w Stanach Zjednoczonych, pochowany zaś miał być w wolnej Polsce. I tak się stało w 1992 roku.