1920-11-22    

Order Wojenny Virtuti Militari dla Lwowa

Naczelnik Państwa Marszałek Józef Piłsudski 22 listopada 1920 r. dokonał uroczystej dekoracji tarczy herbowej miasta Lwowa. Uroczystość odbyła się na placu Mariackim, u stóp pomnika Adama Mickiewicza. Lwów, jako pierwsze i jedyne w II Rzeczypospolitej miasto polskie zostało odznaczone Krzyżem Kawalerskim Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Marszałek w czasie ceremonii powiedział: "Tu codziennie walczyć trzeba było o nadzieję, codziennie walczyć o siłę wytrwania. Ludność starała się wojskiem, wojsko starało się ludnością. I kiedym ja, jako sędzia wojskowy dający nagrody, odznaczający ludzi, myślał nad kampanią pod Lwowem, to wielkie zasługi waszego miasta oceniłem tak, jak gdybym miał jednego zbiorowego żołnierza i ozdobił Lwów Krzyżem Orderu Virtuti Militari, tak że wy jesteście jedynym miastem w Polsce, które z mojej ręki, jako Naczelnego Wodza, za pracę wojenną, za wytrzymałość otrzymało order”.

Zaledwie sześć tygodni po zakończeniu działań wojennych na froncie wojny z bolszewikami do stolicy Galicji przybył Naczelnik Państwa, marszałek Józef Piłsudski. W ciągu minionych dwóch lat Lwów dwukrotnie odpierał ataki wrogich sił dążących do jego zajęcia. Żadne inne polskie miasto nie sprostało w tym czasie dwóm tak wyjątkowym egzaminom. Obie bitwy o Lwów miały kluczowe znaczenie dla losów całej Polski. Listopad 1918 r. pokazał, że świeżo odrodzona Polska i jej społeczeństwo są zdolni do zorganizowania skutecznej obrony i odniesienia zwycięstwa. Obrona przed siłami ukraińskimi potwierdziła aspiracje do obejmowania przez państwo polskie wszystkich ziem zamieszkanych w większości przez „żywioł polski”.

Data nadania odznaczenia nie była przypadkowa. W nocy z 21 na 22 listopada 1918 r. wojska ukraińskie w obliczu rozbicia przez przybyłe oddziały ppłk. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego wycofały się z granic miasta. Druga rocznica przybycia odsieczy, pierwsza obchodzona w warunkach względnego pokoju, stała się więc okazją do upamiętnienia tego wydarzenia. W niedzielę 21 listopada 1920 r. „Gazeta Lwowska” wspominała wydarzenia z listopada 1918 r. „Chwałą nieśmiertelną okryte miasto nasze, łączy się w tym dniu z duchami poległych w jego obronie i święci dzień swej ofiary krwawej, przyniesionej na ołtarzu Ojczyzny” – podkreślano.

Redakcja zapowiedziała przybycie do miasta Naczelnika Państwa i nadanie miastu orderu. „Jak na szarym mundurze żołnierza na herbowej tarczy Lwowa zawiśnie wojenny nieozdobny prosty krzyż Virtuti Militari. Odznaczenie to wiezie miastu Naczelnik Państwa i Wódz Naczelny, który osobą swoją uświetni tę uroczystość. Witając w murach swych Zwycięskiego Wodza, Lwów w tym dniu święta wspólnego wysiłku bohaterskiego rozbrzmiewać będzie radosną pieśnią sławy. Nad poszarzałymi w mgłach jesiennych ulicami, rozwiesza się od słońca jaśniejszy blask glorii wojennej” – pisali dziennikarze „Gazety Lwowskiej”.

Józef Piłsudski przybył do Lwowa specjalnym pociągiem. Wzdłuż całej trasy przejazdu do centrum miasta jego i pozostałych członków delegacji witały tłumy mieszkańców. „Gdy Naczelnik Państwa zajechał na plac Mariacki, z piersi wielu tysięcy odezwały się gromkie okrzyki na cześć Marszałka” – podawała „Gazeta Lwowska”. Uroczystość zorganizowaną na pl. Mariackim, nieopodal słynnego pomnika Adama Mickiewicza, poprzedziła msza święta odprawiona przez abp. Józefa Bilczewskiego. Następnie Piłsudski w towarzystwie metropolity lwowskiego i członków delegacji przeszedł w kierunku pobliskiej ulicy Sienkiewicza, „gdzie nastąpił akt dekorowania herbu”. „Pięknie wykonaną tarczę herbową m. Lwowa trzymał prezydent miasta, szarfę zaś czterej wiceprezydenci. […] Dookoła tarczy herbowej ustawiono sześciu obrońców Lwowa z dobytymi szablami jako straż honorową”.

W krótkim przemówieniu Naczelnik Państwa zaznaczył, że mieszkańcy razem bili się o polskość miasta: „Ludność stawała się wojskiem, wojsko stawało się ludnością. I kiedym ja, jako sędzia wojskowy dający nagrody, odznaczający ludzi, myślał nad kampanią pod Lwowem, to wielkie zasługi Waszego miasta oceniłem tak, jak gdybym miał jednego zbiorowego żołnierza, dobrego żołnierza, i ozdobiłem Lwów Krzyżem Orderu Virtuti Militari, tak, że wy jesteście jedynym miastem w Polsce, które z mojej ręki, jako Naczelnego Wodza, za pracę wojenną, za wytrzymałość otrzymało ten order”. Piłsudski odznaczył również 162 mieszkańców Lwowa szczególnie zasłużonych w walkach o miasto i niepodległość. Uroczystość zakończyła defilada.

Order Wojenny Virtuti Militari

Order Wojenny Virtuti Militari jest jednym z najstarszych na świecie odznaczeń wojennych. 22 czerwca 1792 r. ustanowił je król Stanisław August Poniatowski, dla uczczenia zwycięskiej bitwy pod Zieleńcami (bitwa stoczona 18 czerwca 1792 r., w czasie wojny polsko-rosyjskiej). Odznaczeni wtedy zostali m.in. Tadeusz Kościuszko i książę Józef Poniatowski.

Order był nadawany w okresie Księstwa Warszawskiego. Po utworzeniu tzw. Królestwa Kongresowego order otrzymał nazwę Order Wojskowy Polski. Po odzyskaniu niepodległości Sejm Ustawodawczy na mocy Ustawy z dnia 1 sierpnia 1919 r. wskrzesił order, nadając mu nazwę Orderu Wojskowego Virtuti Militari. 25 marca 1933 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił nową Ustawę o Orderze Virtuti Militari, która zmieniła jego nazwę na Order Wojenny Virtuti Militari. Po roku1989 Order nie był nadawany.

W całej historii Orderu, poza Lwowem, jeszcze dwa miasta zostały odznaczone tym znakiem: Verdun (Francja; udekorowane 6 lutego 1921 r.) i Warszawa (nadany 9 listopada 1939 r.).

Kilka miesięcy po wizycie we Lwowie Piłsudski udał się do Francji. Głównym celem podróży było zawarcie sojuszu obu państw, który postrzegano jako jedną z najważniejszych gwarancji bezpieczeństwa Polski. 6 lutego udał się na pole największej i najkrwawszej bitwy I wojny światowej. W „piekle Verdun” między lutym a grudniem 1916 r. zginęło ok. 350 tys. Francuzów. Marszałek złożył wieniec na cmentarzu wojennym i odznaczył marszałka Philippe’a Pétaina. Samo Verdun stało się drugim miastem odznaczonym Orderem Virtuti Militari, ponieważ, jak uzasadnił Piłsudski, „stało się symbolem i przedmiotem podziwu wszystkich, którzy wiązali swe nadzieje ze zwycięstwem sztandaru francuskiego”. Tym samym polityk, przez długi czas postrzegany przez państwa alianckie jako sojusznik Niemiec, podkreślił znaczenie zwycięstwa Ententy dla odbudowania w pełni suwerennej Polski.

rzecim miastem odznaczonym Orderem Virtuti Militari (Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari V klasy) była Warszawa. Decyzję o wyróżnieniu podjął premier i Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski 9 listopada 1939 r. „w uznaniu bohaterskiego wytrwałego męstwa dowiedzionego przez ludność stolicy w obronie przeciw najazdowi niemieckiemu”. Przez ponad sześć dekad fakt ten był niemal nieobecny w polskiej pamięci historycznej. W 1999 r. były prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski zaapelował o wprowadzenie wzorem Lwowa do herbu miasta odznaki Orderu Virtuti Militari. Dopiero 29 lipca 2004 r. uchwałą Rady Warszawy, podjętą z inicjatywy prezydenta stolicy Lecha Kaczyńskiego, ustanowiono herb wielki Warszawy z Orderem Virtuti Militari i dewizą „Semper invicta” („Zawsze niezwyciężona”).

Na podstawie ustawy o orderach i odznaczeniach z 16 października 1992, Virtuti Militari znalazł się w systemie odznaczeń państwowych z powołaną Kapitułą. Kapitułę Orderu Wojennego Virtuti Militari tworzą Kanclerz Orderu oraz pięciu członków Kapituły, powoływanych przez prezydenta RP spośród Kawalerów tego Orderu, na pięć lat.

Obecnie order może być nadawany podczas wojny lub 5 lat po jej zakończeniu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari. Kadencja ostatniego członka Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari minęła 22 czerwca 2016 roku W zawiązku z tym, że współcześnie nie istnieje konieczność nadawania Orderu Wojennego Virtuti Militari, obecnie żadne stanowisko nie jest obsadzone.

Współczesnym odznaczeniem wojskowym, nadawanym w czasie pokoju za zasługi bojowe, jest Order Krzyża Wojskowego. Order jest nagrodą za wybitne czyny bojowe połączone z wyjątkową ofiarnością i odwagą w czasie działań bojowych przeciwko aktom terroryzmu w kraju lub podczas użycia Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa w czasie pokoju. Order został ustanowiony z inicjatywy Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego 18 października 2006 r.

Order Krzyża Wojskowego nawiązuje historycznie do Orderu Wojennego Virtuti Militari.

25 lutego 2010 r. został podpisany Akt Braterstwa Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari i Kawalerów Orderu Krzyża Wojskowego, konsolidujący ze względu na podobieństwa Kawalerów obydwu Orderów, oddający i zachowujący jednakże ich indywidualny charakter.