1800-11-16    

Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk

16 listopada 1800 w domu ks. Jana Albertrandego, pod nr. 85 na Kanoniach w Warszawie odbyła się uroczysta inauguracja Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk. Oprócz gospodarza w zebraniu brało udział trzynastu członków: Michał Walicki, ks. Reptowski, ks. Ignacy Zaborowski, Tadeusz Czacki, Franciszek Dmochowski, Stanisław Grabowski, Stanisław Kłokocki, Tadeusz Matuszewicz, ks. Osiński, Stanisław Potocki, Krzysztof Wiesiołowski i Jan Nepomucen Wyleżyński.

Towarzystwo powstało w 1800 z inicjatywy Stanisława Sołtyka. Razem z inicjatorem liczyło ono początkowo 30 członków zaliczających się do elity intelektualnej. Byli to: biskup zenopolitański ks. Jan Chrzciciel Albertrandi, Joachim Litawor Chreptowicz, Tadeusz Czacki, ks. Adam Czartoryski, generał lejtnant wojsk austriackich Franciszek Ksawery Dmochowski, Stanisław Grabowski, Ludwik Gutakowski, Franciszek Karpiński, Stanisław Kłokocki, gen. Jan Komarzewski, Ludwik Kropiński, Samuel Bogumił Linde, Tadeusz Matuszewicz, Tadeusz Antoni Mostowski, Józef Maksymilian Ossoliński, astronom Marcin Poczobutt-Odlanicki, Ignacy Potocki, Stanisław Kostka Potocki, księcia Aleksander Antoni Sapieha, prof. chemii i historii naturalnej Franciszek Scheidt, Józef Sierakowski, Jan Śniadecki, prof. akademii krakowskiej Walenty Sobolewski, ks. Stanisław Staszic, Stanisław Trembecki, Tomasz Twardochlebowicz, Krzysztof Wiesiołowski, kanonik warszawski Jan Nepomucen Wyleżyński, Michał Walicki.

Pierwsze publiczne zgromadzenie odbyło się w dniu 23 listopada 1800 w gmachu księży Pijarów, na którym Albertrandi wygłosił mowę inauguracyjną. Drugie z kolei posiedzenie publiczne odbyło się w dniu 9 maja 1801 w sali gmachu oo. Pijarów[6]. Posiedzenia tygodniowe wydziałów towarzystwa odbywały się kolejno, bądź w mieszkaniu Sołtyków na ulicy Miodowej, lub też w pałacu Stanisława Potockiego, przy ulicy Krakowskie Przedmieście. Po powrocie Potockich z emigracji politycznej posiedzenia te odbywały się w pałacu Tarnowskich. Walne zebrania półroczne, odbywały się natomiast w początkach istnienia Towarzystwa w sali kolegium oo. Pijarów przy ulicy Miodowej.

W 1801 do towarzystwa dołączyli nowi członkowie: ks. Stanisław Jundziłł, profesor botaniki w uniwersytecie wileńskim, ks. Kajetan Kamieński, rektor konwiktu oo. Pijarów, Marcin Molski, Ludwik Osiński, Alexander Potocki, ks. Adam Prażmowski, administrator biskupstwa warszawskiego, Jędrzej Śniadecki, prof. Uniwersytetu wileńskiego, Józef Kalasanty Szaniawski.

Warszawskie Towarzystwo Królewskie Przyjaciół Nauk działające w Warszawie 1800-1832, było swego rodzaju akademią nauk, skupiającą uczonych, literatów, ludzi władzy, ważne osobistości polskie. Założone z inicjatywy Stanisława Sołtyka (1752-1833), jednego z twórców konstytucji 1791.

Towarzystwo gromadziło zbiory naukowe i biblioteczne, które stanowiły Muzeum Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Funkcjonowało ono w latach 1818-1832, a od 1823 roku jego siedzibą był gmach zbudowany w latach 1820-1823 z inicjatywy Stanisława Staszica wedle planów Antonio Corrazziego dla TPN. W 1830 przed wejściem do Pałacu Staszica odsłonięto pomnik Kopernika B. Thorwaldsena.

Już w 1810 roku przy Towarzystwie istniał Gabinetu rzeczy przyrodzonych (historii naturalnej) – “oddzielny dla płodów kraiowych i oddzielny dla zagranicznych” oraz zbiór monet i medali podarowanych przez min. Łubieńskiego.

W 1818 roku Towarzystwo przyjęło zapis gen. Henryka Dąbrowskiego z Winnogóry oraz liczne dary osób prywatnych, co przyczyniło się do podjęcia zamiaru budowy osobnego gmachu, dla pomieszczenia w nim biblioteki, muzeum i gabinetu rzeczy przyrodzonych. W tym czasie do zbiorów trafiały kolejne darowizny m.in.: wzory graficzne i portret Sarbiewskiego od hr. Józefa Sierakowskiego; urządzenie do mierzenia światła od hr. Henryka Łubieńskiego; bursztyn wykopany pod Pułtuskiem od x. Wawrzyńca Gutowskiego; zbiór okazów naturalnych (rośliny) od hr. Henryka Lubomirskiego; zbiór minerałów od Gimnazjum Krzemienieckiego, urny z Opinogóry od hr. Wincentego Krasińskiego; “szczęka młodego słonia odnaleziona w Bugu” od radcy Czołhańskiego; “kości słonia wykopana we wsi Jaxicach” od inż. Postawki; “koszula druciana rycerska” od Jana Gwalberta Styczyńskiego z Podola; minerały z Wołynia od hr. Aleksandra Chodkiewicza.

W 1823 roku zainaugurowano działalność Towarzystwa w nowym gmachu, w którym wydzielono osobne pomieszczenia muzealne. W TPN znajdowały się: Gabinet rzeczy przyrodzonych (gabinet historii naturalnej), Gabinet starożytności, Muzeum, Sala im. gen. Henryka Dąbrowskiego, Zbrojownia.

Towarzystwo zostało rozwiązane w 1832 roku a jego zbiory skonfiskowane i wywiezione do Petersburga. Po rozwiązaniu TPN w gmachu mieściły się tu różne instytucje: Dyrekcja Loterii, Akademia Medyko-Chirurgiczna; prawosławne Gimnazjum Męski, cerkiew św. Tatiany Rzymianki.

W latach międzywojennych Pałac Staszica stał się siedzibą Warszawskiego Towarzystwa Naukowego i kilku instytucji badawczych. W latach 1922 i 1928 rewindykowano część zbiorów na mocy traktatu Ryskiego, przekazano je do: 1. Uniwersytetu Warszawskiego (odlewy gipsowe, gabinet rycin), 2. Państwowych Zbiorów Sztuki na Zamku Królewskim w Warszawie i na Wawelu, 3. Mennicy Państwowej, 4. Muzeum Wojska.