Jerzy Prus - Dyrektor Wykonawczy (1989 – 1991) oraz członek Rady Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce, absolwent historii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Instytut Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku należy do najstarszych placówek naukowych zajmujących się historią Polski, usytuowanych poza granicami kraju. Jego historia wiąże się z Instytutem Badania Najnowszej Historii Polski, założonym w Warszawie w 1923 roku, gdzie pracowali wybitni politycy, wojskowi, dyplomaci i naukowcy, tacy jak minister Leon Wasilewski, generał Julian Stachiewicz, ppłk doc. dr Wacław Lipiński. Instytut poświęcony był badaniu historii najnowszej, od Powstania Styczniowego do odzyskania Niepodległości. Polegało to na gromadzeniu, opracowywaniu i publikowaniu materiałów archiwalnych, pamiętników, wspomnień i opracowań, zarówno w formie odrębnych publikacji jak i na łamach Niepodległości. Periodyk ten stał się jednym z najbardziej poszukiwanych w okresie międzywojennym. Po wybuchu II Wojny Światowej, dzięki ofiarności pracowników, zdołano uchronić i wywieźć część zasobów Instytutu poza granice. Poważna ich część trafiła do Stanów Zjednoczonych.
4 lipca 1943 grono wybitnych piłsudczyków i działaczy polonijnych na zebraniu w Hotelu „Waldorf-Astoria” w Nowym Jorku postanowiło reaktywować Instytut Józefa Piłsudskiego. Wśród założycieli znajdowali się między innymi byli ministrowie RP: Ignacy Matuszewski, Wacław Jędrzejewicz, Henryk Floyar-Raychman oraz wydawcy: Nowego Świata z Nowego Jorku — Maksymilian Węgrzynek i Dziennika Polskiego z Detroit — Henryk Januszewski. Zadania Instytutu wzorowane są na celach, które przyświecały pierwotnej placówce działającej w Warszawie w latach 1923-1939. Pomimo trudnych emigracyjnych warunków, zdołano zgromadzić niezwykle cenne zbiory, będące podstawą dla badania najnowszych dziejów Polski.
Ozdobą są akta Adiutantury Generalnej Naczelnego Wodza z lat 1918-1922. Wskutek połączenia w ręku Józefa Piłsudskiego władzy politycznej i wojskowej zawierają one niezwykle ciekawe dokumenty dotyczące początków formowania się państwa, wojny z Rosją bolszewicką, pierwszych kontaktów dyplomatycznych z zagranicą. Wśród nich na przykład znajduje się odręczny list Józefa Piłsudskiego do czeskiego prezydenta Tomasza Masaryka z propozycją współpracy, liczne pisma skierowane do wyższych dowódców i polityków. Jako dalsze przykłady można podać wymianę korespondencji pomiędzy Józefem Piłsudskim a generałami dowodzącymi poszczególnymi frontami wojny polsko-sowieckiej. Wiele z nich jest najzupełniej dotychczas nie znanych. W oparciu o akta adiutantury opracowano liczne książki, zarówno w języku polskim jak i obcych. Dzięki tym materiałom ks. dr Zdzisław Musialik w pracy General Weygand and the Battle of the Vistula (1987) obalił jeden z mitów co do autorstwa planu bitwy o Warszawę w sierpniu 1920 roku, które niesłusznie przypisywano gen. Weygandowi. W archiwum Instytutu jest też nieznany list generała Tadeusza Rozwadowskiego z 15 sierpnia 1920, w którym jednoznacznie stwierdza, że autorem planu jest Józef Piłsudski. Obala to kolejny mit przypisujący ówczesnemu szefowi sztabu nakreślenie planu decydującego uderzenia. Nie mniej interesujące są akta związane z formowaniem Wojska Polskiego w roku 1918, a w szczególności wykonaniem odsieczy Lwowa. Zachowana korespondencja dowodzi, że wysłanie oddziałów na pomoc walczącemu miastu było jedną z pierwszych trosk Komendanta. Cała kolekcja Adiutantury liczy ponad 100 tek dokumentów; jest uzupełniona o odrębne Teki Generała T. Rozwadowskiego. Do równie interesujących źródeł historycznych należy Archiwum Waleriana Platonowa, ministra dla spraw Królestwa Polskiego w Petersburgu z lat 18371865, zawierające ciekawe materiały do polityki Rosji wobec Polaków w okresie zaborów.
Kolejną kolekcją wartą szczególnej uwagi jest archiwum Józefa Piłsudskiego. Stanowiło ono w dużej mierze podstawę opracowanej przez prof. Wacława Jędrzejewicza Kroniki życia Józefa Piłsudskiego 1867-1935, niedoścignionego wzorca dla biografistyki tej postaci.
Znajduje się tutaj między innymi maszynopis dziennika brata Józefa, Bronisława Piłsudskiego, przynoszący ciekawe szczegóły do szkolnej edukacji przyszłego Marszałka, a także jest 125 listów dotyczących okresu działalności Polskiej Partii Socjalistycznej z przełomu wieków XIX i XX. Uwagę przyciągają również nieznane raporty „Strzeleckie” z okresu poprzedzającego wybuch I Wojny Światowej oraz z pierwszego okresu jej trwania.
Nie sposób w krótkim szkicu opisać wszystkie skarby archiwum. Ograniczmy się więc do najbogatszych i najczęściej wykorzystywanych zespołów:
Kolekcje mające charakter personalny wzbogacone są przez zespoły o charakterze ogólnym. Wśród nich wymienić można „Wojny polskie 1918-1920”, zawierające ciekawe materiały do wszystkich frontów działań na granicach powstającego po 123-letniej niewoli państwa, zbiór akt Komisji Likwidacyjnej gen. Lucjana Żeligowskiego, dotyczący wydarzeń majowych 1926 roku. Czeka on na swojego historyka. Nie sposób nie wymienić zbioru Naczelnego Komitetu Narodowego i Legionów z lat 1914-1918.
Specyfika emigracyjna sprowadziła do Instytutu kolekcje wybitnych działaczy polonijnych i organizacji. Wśród nich są papiery Komitetu Narodowego Amerykanów Polskiego Pochodzenia [KNAPP], który wziął na siebie odpowiedzialność za prowadzenie działalności politycznej w sprawie polskiej w Ameryce w okresie załamywania się poparcia aliantów dla sprawy naszej niepodległości i granic.
Archiwalia są uzupełnione o liczne inne kolekcje. Wśród tych ostatnich pierwszorzędną rolę odgrywa zbiór fotografii przedstawiających zarówno wielkie postacie historyczne, jak i obiekty i wydarzenia. Józef Piłsudski uwidoczniony jest na około 1 500 zdjęciach przechowywanych w Instytucie, a cały zbiór fotografii z miast kresowych, wojny polsko-bolszewickiej, II Wojny Światowej, w tym polskich jednostek walczących na wszystkich frontach oraz martyrologii Polaków w Związku Sowieckim, razem liczy ponad 17 tysięcy sztuk.
Ikonograficzno-dokumentalny walor posiada zbiór kart pocztowych, stanowiących często odbitki fotograficzne. Szczególny jest tu zbiór wydawnictw NKN z lat 1914-1917, przedstawiający walki Legionów Polskich. Dział ten wzbogacił się ostatnio o zbiór plakatów i afiszy historycznych ilustrujących takie wydarzenia jak wojny 1914-18, 1918-1920, plebiscyty na Śląsku 1919-1921, wybory parlamentarne w Rzeczypospolitej.
Posiadamy też afisze, plakaty i kalendarze produkowane w „podziemiu” z okresu „Solidarności” i stanu wojennego. Wreszcie do dokumentacji historyczno-ikonograficznej zaliczamy obfity zbiór map, liczący ponad 800 sztuk. Znajdują się tu XVI-wieczne i późniejsze mapy o wartości muzealnej oraz wojskowe z I Wojny Światowej i wydane w okresie międzywojennym przez Wojskowy Instytut Geograficzny.
Najnowsze formy zapisu wizualnego reprezentowane są przez filmy dokumentalno-historyczne, np. „Życie Józefa Piłsudskiego”, „Pogrzeb J. Piłsudskiego” „Powstanie Warszawskie” i wiele nowszych, utrwalonych na taśmach video.
Instytut umożliwia pełne opracowanie archiwaliów i dokumentów dzięki uzupełnieniu poprzez zbiory biblioteczne. Biblioteka liczy około 15 000 woluminów, w tym wiele rzadkich prac w języku polskim, angielskim, rosyjskim, francuskim i ukraińskim. Wiele z naszych książek jest nieosiągalnych w krajowych księgozbiorach, część z nich stanowi spuściznę po wybitnych osobistościach, których archiwalia wzbogaciły Instytut. Uzupełnieniem jest również prasa, w tym także podziemna, wydawana w Polsce od 1976 roku do chwili obecnej. Zbiór liczy 800 tytułów, ostatnio został opracowany szczegółowy katalog „bibuły”.
Charakter muzealno-dokumentacyjny posiadają pamiątki, takie jak liczący kilkaset sztuk zbiór medali, odznaczeń i orderów oraz hełm wojskowy i szpada dyplomatyczna. Szczególne miejsce w tej części zajmuje pośmiertna maska Józefa Piłsudskiego, wykonana przez rzeźbiarza Jana Szczepkowskiego, oraz popiersie Marszałka autorstwa Elwiry Zachert-Mazurczykowej z 1938 roku. Posiadamy też odlew jego ręki wykonany przez Annę Dreszer, a naturalnej wielkości monument wykonany przez Stanisława Ostrowskiego będący własnością Instytutu jest eksponowany na stałe w Fundacji Kościuszkowskiej. W zbiorach Instytutu jest ponadto popiersie z brązu gen. Leopolda Okulickiego.
Mniej związana ze ściśle naukowym charakterem działalności jest bogata kolekcja malarstwa, będąca owocem ofiarności licznych donatorów. Stanowi stałą ekspozycję w głównej sali Instytutu i jest jedną z najbogatszych w Stanach Zjednoczonych. Kolekcja składa się w sumie z 50 obrazów olejnych, akwarel i pasteli, 10 rysunków i grafik oraz trzech rzeźb. Ciekawy los wielu obrazów stanowić mógłby kanwę niejednej opowieści. Tak na przykład wielkich rozmiarów obraz Wojciecha Kossaka ukazujący Józefa Piłsudskiego na koniu zdobił konsulat Rzeczpospolitej w Nowym Jorku do 1945. Dziś zajmuje honorowe miejsce w ekspozycji Instytutu. Nie sposób wymienić wszystkie dzieła sztuki. Aby przynajmniej uwidocznić bogactwo wymienimy najbardziej znanych autorów. Nad całością dominuje pięknem i rozmiarami „Czwórka” Józefa Chełmońskiego. Nie mniej cenne są prace Juliusza Kossaka, jak np. „Powstaniec”, „Scena z targu pod Wawelem”, „Luzak hetmański”, „Przeprawa rotmistrza pancernego przez Dniestr”. Alfred Wierusz-Kowalski reprezentowany jest niewielkim obrazem „Myśliwy na saniach”, a Józef Brandt szkicem „Rycerz na koniu”. Instytut posiada też prace Leona Wyczółkowskiego, Juliana Fałata, Teodora Axentowicza („Starzec i dziewczyna”), Stanisława Witkiewicza („Tatry”), Stanisława Wyspiańskiego („Dziewczynka” z 1895 r.), a nawet rysunki Jana Matejki. Ten ostatni artysta reprezentowany jest przez rysunki „Karoca z konnymi” i „Pędzenie koni”. Posiadamy również pracę: Wojciecha Gersona („Tatry”), Jana Stanisławskiego („Krajobraz morski”), Józefa Mehoffera („Matka Boska w stroju ludowym”), rysunki Jacka Malczewskiego, Artura Grottgera i wielu innych.
Zadania Instytutu realizowane są wielorako. Wzbogacony o solidną bazę techniczną, do której zaliczyć można trzy komputery, dwie drukarki, VCR, telewizor i kamerę do nagrań video, prowadzi zapis i komputerowe opracowanie nabytków archiwalnych. W opracowaniu badań nad historią Polaków, wywiezionych i zatrzymanych w Rosji Sowieckiej po 1939, dokonuje się zapisu relacji zarówno na taśmach magnetofonowych, jak i taśmach video.
Liczne prace naukowe opracowane zarówno przez pracowników Instytutu, jak i naukowców z zewnątrz, stanowią chwalebne osiągnięcia naukowe. Wszystkim znana jest opracowana przez prof. Wacława Jędrzejewicza, do dziś pełniącego obowiązki naukowego dyrektora Instytutu, czy też należąca już do klasyki książka Normana Daviesa God's Playground, napisana m.in. w oparciu o akta Instytutu. Instytut kontynuuje wydawanie rocznika Niepodległość, dbając o jego atrakcyjność i wysoki poziom, co potwierdzają recenzje i opinie środowisk naukowych. Dla historyków z kraju przyznawane są coroczne stypendia naukowe w liczbie około ośmiu, sponsorowane przez Fundację im. Alfreda Jurzykowskiego.
Ofiarnością na rzecz Instytutu wyróżniła się ostatnio Barbara Piasecka-Johnson, finansując liczne programy i przedsięwzięcia.
Skład pracowników opiera się w równej mierze na doświadczeniu i kwalifikacjach starszych jak i wprowadzanych stopniowo fachowo przygotowanych młodszych historykach. Funkcję prezesa Instytutu od roku 1983 pełni Stanisław Jordanowski, dyrektorem jest absolwent historii Uniwersytetu Warszawskiego Jerzy Prus, a jego zastępcą Janusz Cisek, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Jest jedną z najwybitniejszych postaci w dziejach Polski. Urodził się 5 grudnia 1867 roku w Zułowie na Wileńszczyźnie. W wyniku pośredniego udziału w przygotowaniu spisku na życie cara Aleksandra III został skazany na zesłanie na Syberię na okres 5 lat. Po powrocie w 1892 roku rozpoczął w Wilnie działalność socjalistyczną. Wkrótce został najwybitniejszym działaczem PPS w kraju, wydawcą Robotnika, autorem dokumentów programowych oraz architektem linii politycznej partii. Aresztowany ponownie w lutym 1900 roku zdołał w maju następnego roku uciec ze szpitala w Petersburgu. W obliczu wojny rosyjsko-japońskiej Piłsudski postanowił rozbudować zbrojne ramię PPS w formie bojówek, a dodatkowo zaapelować o pomoc Japonii, czemu służyła podróż do tego państwa w 1904 roku.
W 1908 Piłsudski patronował powstaniu Związku Walki Czynnej, a następnie organizacji paramilitarnych orientujących się na wykorzystanie zbliżającej się wojny pomiędzy Austro-Węgrami a Rosją dla wywołania antyrosyjskiego powstania poprzez wkroczenie zbrojnych oddziałów strzeleckich do Królestwa Polskiego. 3 sierpnia 1914 pierwszy patrol kawaleryjski a w trzy dni potem następne oddziały strzeleckie wkroczyły na Kielecczyznę. Piłsudski występował jako reprezentant Rządu Narodowego w Warszawie, którego rozkazom polecał się podporządkować. Jednakże około połowy sierpnia jego ruch został pod naciskiem Wiednia przekształcony w Legiony Polskie, w których on sam został następnie dowódcą I Brygady. Niezadowolony w braku deklaracji Austro-Węgier co do przyszłości ziem polskich, Piłsudski zorganizował w Legionach, Naczelnym Komitecie Narodowym oraz w społeczeństwie Galicji oraz Królestwa opozycję wobec państw centralnych, aż do indywidualnego podania się do dymisji w lecie 1916 roku oraz masowej odmowy przysięgi na wierność państwom centralnym w lipcu 1917 roku włącznie. Aresztowany 22 lipca 1917, spędził kilkanaście miesięcy internowany przez Niemców w Magdeburgu. Po powrocie do Warszawy 10 listopada 1918 roku przejął władzę wojskową, a 14 listopada także polityczną, którą sprawował jako Tymczasowy Naczelnik Państwa. W ciągu kilku tygodni doprowadził do rozpisania wyborów oraz zwołania w lutym 1919 roku Sejmu zwanego Ustawodawczym oraz wprowadzenia postępowego ustawodawstwa. W ogromnie trudnych warunkach, po ponad 100 letniej niewoli, w sytuacji zagrożenia niepodległości przez Niemców, bolszewików, Ukraińców a nawet Czechów organizował wojsko. Będąc zwolennikiem sojuszu z narodami kresowymi starał się wprowadzić w życie idee federacyjne. Poszukiwał sojuszu z Litwą (1918-1920), wprowadził w życie sojusz polityczno-wojskowy z Ukraińską Republiką Ludową (1920). Zdołał obronić państwo przed nawałą bolszewicką w słynnej Bitwie Warszawskiej (16-18 sierpnia 1920), której plan sam nakreślił i którą jako dowódca Grupy Uderzeniowej kierował.
Po wojnie uchylił się od kandydowania w wyborach prezydenckich w grudniu 1922 roku a w 1923 wycofał się z życia politycznego. Powrócił na scenę po trzech latach doprowadzając do zbrojnego przejęcia władzy w dniach 12-18 maja 1926. Wystąpienie skierowane było przeciwko partyjnictwu, korupcji, oraz osłabieniu siły państwa. Po przewrocie uchylił się od przyjęcia wyboru na urząd prezydenta RP, pełnił natomiast, aż do zgonu w dniu 12 maja 1935 roku obowiązki Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. Wywierał znaczny wpływ na politykę zagraniczną starając się o utrzymanie sojuszu z Francją oraz zbliżenie do Anglii. Zawarł układy o nieagresji z Rosją sowiecką w 1932 oraz Niemcami w 1934 roku. Ten drugi układ jedynie po niepowodzeniu planu wojny prewencyjnej przeciw Hitlerowi z 1933 roku. Przywrócił odrodzonej Rzeczypospolitej należne miejsce w rodzinie narodów europejskich.
Mimo upływu lat Piłsudski pozostaje symbolem bezkompromisowej walki o niepodległość, oddania idei oraz niezależności polskiej polityki zagranicznej. Pamięci jego dokonań służy Instytut powołany w 1923 w Warszawie, a odtworzony w 1943 roku w Nowym Jorku.
Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce powołany została do życia podczas odbywającego się w dniach 3 i 4 lipca 1943 roku w hotelu „Washington” w Nowym Jorku drugiego Walnego Zgromadzenia Komitetu Narodowego Amerykanów Polskiego Pochodzenia (KNAPP). Wyłoniono ośmioosobowy Komitet organizacyjny w skład którego wchodzili między innymi trzej wybitni współpracownicy marszałka Józefa Piłsudskiego oraz znani działacze polonijni.
O tej chwili mówił w jednej ze swych wypowiedzi prasowych Wacław Jędrzejewicz: […] Korzystając z przyjazdu szeregu wybitnych polonijnych działaczy niepodległościowych postanowiliśmy zrealizować plan od dawna nas nurtujący, powołania do życia [w dniu 4 lipca] Instytutu Józefa Piłsudskiego poświęconego badaniu najnowszej historii Polski.
Założycielami Instytutu byli: Henryk Floyar-Rajchman, Franciszek Januszewski, Wacław Jędrzejewicz, Lucjusz Kupferwasser, Stefan Łodzieski, Ignacy Matuszewski, Ignacy Nurkiewicz, Maksymilian Węgrzynek.
Misją Instytutu jest:
Instytut spełnia swoją misję poprzez następującą działalność:
Celem działalności archiwum jest zabezpieczenie spuścizny historycznej i umożliwienie dostępu do niej. Archiwum zajmuje się: porządkowaniem i katalogowaniem zbiorów obejmujących dokumenty, zdjęcia, taśmy dźwiękowe, taśmy wideo, filmy, czasopisma i inne; pozyskiwaniem nowych nabytków; digitalizacją i udostępnianiem poprzez Internet zdigitalizowanych materiałów; umożliwianiem pracy badaczom na miejscu i wykonywaniem kwerend na zamówienie.
Biblioteka Instytutu liczy ponad 20 tysięcy książek. Tworzony jest katalog cyfrowy pozwalający na łatwe znalezienie poszukiwanych książek. Prowadzona jest wymiana publikacji z innymi bibliotekami. Organizowane są kiermasze książek.
Instytut organizuje i bierze udział w sympozjach naukowych i konferencjach, prowadzi badania własne i wydaje publikacje naukowe. Raz w roku wydawany jest biuletyn drukowany, a co miesiąc biuletyn elektroniczny, w których znajdują się bieżące informacje o działalności Instytutu.
W części muzealnej Instytutu znajduje się kolekcja obrazów głównie malarzy polskich. W gablotach umieszczone są zbiory falerystyczne. Instytut posiada wiele innych obiektów o znaczeniu historycznym takich jak znaczki i karty pocztowe.
Instytut organizuje spotkania i akcje popularyzujące historię Polski i o charakterze edukacyjnym: wykłady, prezentacje, spotkania z autorami, wystawy; pokazuje regularnie filmy dokumentalne i historyczne. W szeroko zakrojonej akcji edukacyjnej organizuje lekcje historii dla szkół polonijnych i nagradza najlepszych uczniów.
Instytut uczestniczy w działalności społeczności polonijnej; bierze udział w lokalnych wydarzeniach organizowanych przez organizacje polonijne, polskie organizacje zagraniczne, i szkoły dokształcające; użycza miejsca organizacjom polonijnym na spotkania i wykłady. Instytut jest członkiem Metropolitan Library Council zrzeszającej biblioteki i muzea w Nowym Jorku i okolicach, a także Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie.
Od 1989 Instytut stał się oficjalnie uznaną placówka w kraju, a o szacunku jakim się cieszy, świadczą wizyty najwyższych władz państwowych. W 1991 gościł tu podczas swej wizyty w Stanach Zjednoczonych Prezydent RP Lech Wałęsa. W 1992 odwiedził Instytut urzędujący wówczas premier Rządu RP Jan Olszewski.
Dzięki zaistniałym w kraju zmianom powstała możliwość podjęcia współpracy z działającymi tam instytucjami. Są to m.in. Biblioteka Narodowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu, Uniwersytet Jagielloński oraz Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego. Dzięki np. przeprowadzonemu w drugiej połowie lat 90. kompleksowego porządkowania zgromadzonych w Instytucie czasopism okazało się, że jest tam bardzo interesujący zbiór dubletów, który dzięki temu postanowiono przekazać do kilku placówek amerykańskich, polskich, a nawet do niemieckiego uniwersytetu w Düsseldorfie. Liczne dublety książkowe znalazły swe miejsce w wielu bibliotekach regionalnych, m.in. w Bytomiu, Słupsku, Kielcach, Rzeszowie. Za pośrednictwem wydawcy Przeglądu Wschodniego Jana Malickiego dotarły także i na Kresy, gdzie znalazły się w polskich szkołach i czytelniach.
Poza współpracą z Biblioteką Narodową w Warszawie, z której zaczęli przyjeżdżać bibliotekarze pomagający porządkować zbiory książkowe, nawiązano także z Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych w Warszawie, do której w 2000 zwróciły się władze Instytutu z prośbą o pomoc w modernizacji archiwum nowojorskiego.
W odpowiedzi nadeszła oferta współpracy, zaaprobowana przez prof. Darię Nałęcz, w ramach której przez kolejne lata przysyłani są wykwalifikowani archiwiści z Polski – dzięki grantom uzyskanym z Fundacji Kościuszkowskiej.
W listopadzie 2023 uhonorowany Złotym Medalem „Zasłużony dla Nauki Polskiej Sapientia et Veritas”.
Instytutu Piłsudskiego posiada dzisiaj największy ze wszystkich instytucji polonijnych na terenie Stanów Zjednoczonych zbiór dokumentów dotyczących historii Polski. Większymi zbiorami może pochwalić się jedynie Instytut Hoovera w Stanford, w Kalifornii. Znalazły się tu archiwalia uratowane podczas II wojny światowej a pochodzące z Instytutu Badania Najnowszej Historii Polski w Warszawie, tzw. „Kolekcja Belwederska”, w skład której wchodzi m.in. archiwum Adiutantury Naczelnego Wodza, materiały Komisji Likwidacyjnej generała Lucjana Żeligowskiego, a także archiwum Ukraińskiej Misji Wojskowej w Polsce. W zbiorach Instytutu znalazło się także archiwum powstań śląskich wywiezione z kraju we wrześniu 1939.
Początkowo skromne archiwum rosło bardzo szybko dzięki darom i zapisom. Wciąż napływały wartościowe archiwa z placówek dyplomatycznych Rzeczypospolitej Polskiej, zbiory własne różnych osobistości, dokumenty obrazujące wysiłek organizacyjny Polaków, którzy po zakończeniu wojny znaleźli się na terenie Niemiec Zachodnich. Dokumenty pozyskane w USA stanowią najobszerniejszą (ok. 80%) część zbiorów Instytutu. Dokumentują one działalność Polonii w USA, zawierają również materiały po wielu wybitnych mężach stanu, politykach i wojskowych. Znajdują się tu materiały i dokumenty przekazane przez osoby zmarłe na emigracji, np. przez znanego historyka Władysława Pobóg-Malinowskiego, który zmarł we Francji, ale swoje archiwum zdeponował w Nowym Jorku. Są tu archiwa osobiste Józefa Lipskiego, Michała Sokolnickiego, Juliusza Łukasiewicza, generała Kazimierza Sosnkowskiego, Jana Weinsteina, Władysława Pobóg-Malinowskiego, Tadeusza Katelbacha, organizacji takich jak Polskie Centrum Informacyjne, czy Samodzielna Placówka Wywiadowcza ESTEZET. Instytut posiada także archiwalia nawet z lat wcześniejszych, II połowy XVIII i I połowy XIX w., czego przykładami są archiwa Leona Orłowskiego z lat 1777–1976 i Waleriana Płatonowa z lat 1818–1865. Obecnie Instytut posiada ok. 150 metrów bieżących archiwów (szacowane na 1 mln stron dokumentów), w zespołach opisanych na stronie internetowej Instytutu.
Oprócz archiwum, Instytut Piłsudskiego posiada również bibliotekę naukową z 23 tys. tomów. Początkowo książki napływały z Polskiego Centrum Informacyjnego oraz Ministerstwa Informacji i Dokumentacji w Londynie, z polskiego wydawnictwa Rój i Płomyk, paryskiego Instytutu Literackiego, Gryfa i Polskiej Fundacji Kulturalnej. W 1949 biblioteka Instytutu liczyła już 2.500 książek. Z czasem zasoby powiększały się o darowizny indywidualne i instytucjonalne; zbiory biblioteczne przekazali Instytutowi Ignacy Matuszewski, Lucjusz Kupferwasser, Wacław Jędrzejewicz, gen. Tadeusz Kasprzycki, gen. Kazimierz Sosnkowski, Józef Lipski, Michał Sokolnicki, Tadeusz Katelbach, Edward Kleszczyński i Władysław Pobóg-Malinowski.
Instytut posiada również zbiory audiowizualne, m.in. zbiór nagrań osób które ocalały z sowieckich łagrów i nagrania wywiadów z osobami odgrywającymi istotną rolę w życiu politycznym, np. ze Stefanem Korbońskim czy Jerzym – „Jurem” Lerskim. Dział prasy zawiera ponad 3 tysiące tytułów, od jerozolimskiej „Na Straży” i bejruckiej „Polak w Libanie” po bardzo obszerną kolekcję prasy solidarnościowej. Liczny jest zbiór filatelistyczny i kart pocztowych, od znaczków z 1818 po 700 pocztówek w dziale „Legiony i ich twórca”. Zbiór medali, medalionów i plakiet zawiera wiele ciekawych pozycji jak medal upamiętniający bitwę pod Somosierrą w 1808, czy 20 różnych medali dotyczących osoby Józefa Piłsudskiego. Na szczególną wzmiankę zasługuje zbiór map i kolekcja fotografii licząca ponad 20 tys. pozycji, która wymaga jeszcze opracowania.
Spory zbiór obrazów – olejnych, akwarel i rycin jest przechowywany i wystawiany w Instytucie Piłsudskiego. Zawiera on ponad 240 pozycji, takich artystów jak m.in. Jan Matejko, Juliusz Kossak, Józef Brandt, Wojciech Gerson, Leon Wyczółkowski, Aleksander Gierymski, Julian Fałat, Jacek Malczewski i Stanisław Wyspiański.
ILUSTRACJA:
Józef Piłsudski
Rekonstrukcja cyfrowa i koloryzacja: © Portal Polonii
ŹRÓDŁO TEKSTU:
STAŁA KONFERENCJA MUZEÓW, ARCHIWÓW I BIBLIOTEK POLSKICH NA ZACHODZIE
Referat wygłoszony na XI sesji Stałej Konferencji MABPZ
Instytut Jozefa Pilsudskiego
Na licencji: CC BY-SA
Zgodnie z prawem autorskim kopiowanie fragmentów lub całości tekstów wymaga pisemnej zgody redakcji.
PORTAL POLONII
internetowa platforma wiedzy o i dla Polonii
W 2023 roku projekt dofinansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
w ramach konkursu Polonia i Polacy za Granicą 2023
Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
Kwota dotacji: 175 000,00 zł
Kwota całkowita: 191 000,00 zł
Portal Polonii (portalpolonii.pl) łączący w swoich publikacjach rezultaty badań naukowych nad polską diasporą z bieżącymi informacjami o działalności Polonii, jest wielopłaszczyznową platformą wymiany myśli i doświadczeń: środowisk badaczy i organizacji polskich oraz polonijnych poza granicami kraju. Dotychczas te perspektywy, pomimo, że uzupełniają się w sposób naturalny, prezentowane były odrębnie. Za tym idzie nowy sposób prezentacji zagadnień związanych z życiem i aktywnością naszych rodaków, potrzebny w równym stopniu Polonii jak i środowisku akademickiemu.
Polonii – co wiemy z analiz badawczych - brakowało często usystematyzowanej, zobiektywizowanej wiedzy na temat m.in. historycznej perspektywy i zrozumienia kulturowych procesów kształtowania się polskich ośrodków na emigracji. Akademikom starającym się śledzić aktualne doniesienia pochodzące od polskich organizacji w świecie, brakowało dotychczas miejsca, w którym na podstawie metodologicznie uporządkowanych źródeł i poddanych krytycznej analizie treści, można wyznaczać trendy i kierunki badań nad Polonią. Dzięki Portalowi Polonii oba wymienione aspekty spotykają się w jednym, powszechnie dostępnym miejscu, tworząc synkretyczną całość, z perspektywą dalszego rozwoju. Portal dostarcza także – co ważne - wieloaspektowej informacji o Polonii rodakom w kraju, wśród których poczucie wspólnoty ponad granicami jest w ostatnich latach wyraźnie zauważalne.
