Multimedialny cykl edukacyjny dla Polaków i Polonii

 

STRONĘ PROJEKTU WYŚWIETLONO RAZY

ALFABET LITERATURY POLSKIEJ
Multimedialny cykl edukacyjny dla Polaków i Polonii

ODCINEK 47   H jak Historia dr hab. Lech Giemza profesor KUL

POSŁUCHAJ

KONSPEKT I SPIS LEKTUR

- Część wprowadzająca definicyjno-wyjaśniająca czym jest zjawisko historia:
historia jest najczęściej pojmowana w dwóch odrębnych znaczeniach: jako dzieje, przeszłe zdarzenia oraz jako wszelkie relacje o tej przeszłości w tym historiografia; topos historii.

Literatura odgrywa istotną rolę w pielęgnowaniu pamięci o przeszłości. Staje się świadectwem dla przyszłych pokoleń, umożliwia zachowanie wiedzy o historycznych zdarzeniach i ratuje je przed zapomnieniem.

Wydarzenia historyczne stanowiły od zawsze jedno z najważniejszych źródeł inspiracji dla twórców literatury. Zarówno w literaturze polskiej, jak i obcej, pisarze wielokrotnie sięgali po historie z przeszłości, by poprzez literacką fikcję oddać ich znaczenie, wyciągnąć wnioski, a często także skomentować współczesną rzeczywistość. Wydarzenia historyczne mogły pełnić rolę tła dla fabuły, ale równie często stanowiły główną oś narracyjną, wokół której rozwijały się losy bohaterów. W różnorodnych epokach literackich sposób podejścia do historii zmieniał się – od średniowiecznych kronik, przez romantyczne wizje walki narodowowyzwoleńczej, aż po modernistyczne próby dekonstrukcji wielkich wydarzeń i ich wpływu na los jednostki.

Homer - Iliada
Jednym z najbardziej klasycznych przykładów literatury opartej na wydarzeniach historycznych jest twórczość Homera. Eposy takie jak „Iliada” i „Odyseja” bazują na mitycznych, ale mających historyczne podłoże wydarzeniach związanych z wojną trojańską. Chociaż trudno uznać te dzieła za wierną relację z rzeczywistych wydarzeń, ich fundamentem są realne konflikty i starcia militarne między starożytnymi greckimi polis a Troją. W „Iliadzie” Homer kreuje opowieść o honorze, wojnie, zemście i miłości, gdzie historyczne tło wojny trojańskiej staje się areną dla rozważań nad losem ludzkim. Eposy te pokazują, że już w starożytności historia była postrzegana jako materiał do głębszej refleksji nad naturą człowieka, a nie tylko jako kronika faktów.

Gall Anonim - Kronika
Wydarzenia historyczne często były przedstawiane w formie kronik. Ważnym przykładem w literaturze polskiej jest „Kronika” Galla Anonima, w której autor opisuje początki państwa polskiego, opierając się na faktach historycznych, lecz jednocześnie mitologizując niektóre postacie, zwłaszcza władców. Gall Anonim łączy rzeczywistość z legendą, co było charakterystyczne dla średniowiecznych narracji, w których historyczne wydarzenia pełniły nie tylko funkcję informacyjną, ale również dydaktyczną – miały umacniać morale i poczucie tożsamości narodowej. Podobną funkcję pełniły średniowieczne eposy rycerskie, jak „Pieśń o Rolandzie” we Francji, gdzie opowieść o bohaterstwie rycerza Rolanda i jego śmierci podczas wyprawy Karola Wielkiego na Półwysep Iberyjski łączyła historyczne wydarzenia z legendą.

William Shakespeare - „Juliusz Cezar”, „Henryk V”
W literaturze renesansu wydarzenia historyczne zyskały nowe znaczenie, ponieważ epoka ta była zafascynowana odrodzeniem starożytnych wzorców, a historia stała się ważnym elementem refleksji humanistycznej. William Szekspir w wielu swoich dramatach, takich jak „Juliusz Cezar” czy „Henryk V”, odwoływał się do wydarzeń z przeszłości, nie tylko po to, by opowiadać o losach wielkich władców i bohaterów, ale także po to, by zgłębiać naturę władzy, polityki i ludzkich namiętności. W „Juliuszu Cezarze” dramat wydarzeń historycznych związanych z upadkiem Republiki Rzymskiej staje się tłem dla rozważań nad zdradą, lojalnością i moralnymi dylematami, które towarzyszą ludziom podejmującym decyzje o losach państwa. Szekspir, podobnie jak inni renesansowi autorzy, nie traktował historii jedynie jako zbioru faktów, ale jako przestrzeń do rozważań o uniwersalnych wartościach.

Adam Mickiewicz - Dziady, Pan Tadeusz
Epoka romantyzmu w Polsce i w Europie przyniosła zupełnie nowe podejście do wydarzeń historycznych, w dużej mierze związane z doświadczeniami narodowowyzwoleńczymi. W polskiej literaturze jednym z najważniejszych dzieł tego okresu, które opiera się na wydarzeniach historycznych, są „Dziady” cz. III Adama Mickiewicza. Dramat ten jest bezpośrednio inspirowany represjami po powstaniu listopadowym i ukazuje losy polskich patriotów walczących o niepodległość pod jarzmem carskiej Rosji. W „Dziadach” historia nie jest jednak jedynie odzwierciedleniem faktów – Mickiewicz kreuje mistyczną wizję walki dobra ze złem, w której polski naród odgrywa rolę męczennika, a carat symbolizuje siły ciemności. Wydarzenia historyczne stają się więc w romantyzmie nie tylko inspiracją, ale i pretekstem do tworzenia mitów narodowych. Podobnie jest w „Panu Tadeuszu”, gdzie Mickiewicz ukazuje wydarzenia z okresu wojen napoleońskich i związane z nimi nadzieje na odzyskanie przez Polskę niepodległości, co z kolei stanowi tło dla opowieści o polskiej szlachcie i jej tradycjach.

Henryk Sienkiewicz - Trylogia
Naturalistyczne podejście do historii widoczne jest także w literaturze pozytywistycznej, szczególnie w polskiej powieści historycznej. Henryk Sienkiewicz w swoich powieściach, takich jak „Ogniem i mieczem” czy „Potop”, również czerpał z wydarzeń historycznych, ukazując dramatyczne momenty w historii Polski, takie jak wojny z Kozakami, Szwedami czy Tatarami. Sienkiewicz jednak, w przeciwieństwie do twórców romantycznych, dążył do odtworzenia historycznych realiów z możliwie największą dokładnością. Chociaż jego powieści są pisane z wyraźnym zamiarem podniesienia morale narodu w trudnych czasach zaborów, to jednak starają się oddać ducha epoki, zachowując przy tym wartką akcję i głęboki rys psychologiczny bohaterów. Dla Sienkiewicza historia była nie tylko przestrzenią dla kreowania fikcyjnych postaci i ich przygód, ale także źródłem edukacji i umocnienia narodowej tożsamości.

Zofia Nałkowska - Medaliony
W literaturze XX wieku, zwłaszcza po II wojnie światowej, wydarzenia historyczne nabrały jeszcze większego znaczenia, a pisarze zaczęli coraz częściej podejmować próbę rozliczenia się z przeszłością. „Medaliony” Zofii Nałkowskiej to przykład literatury obozowej, która opisuje rzeczywistość Holocaustu i okrucieństwa wojny. Nałkowska, bazując na wydarzeniach, które miały miejsce w trakcie II wojny światowej, starała się oddać grozę i tragizm tego okresu, koncentrując się na losach jednostek i ich cierpieniu. Historia staje się w tym przypadku przestrzenią do refleksji nad złem, ludzką kruchością i odpowiedzialnością za zbrodnie.

Tak więc wydarzenia historyczne od zawsze stanowiły istotne tworzywo literackie, inspirując pisarzy do tworzenia zarówno wielkich eposów, dramatów, jak i powieści historycznych. W różnych epokach sposób podejścia do historii zmieniał się, od mitycznych narracji i kronik, przez refleksje nad losem jednostki w kontekście wielkich wydarzeń, aż po współczesne próby dekonstrukcji historii i analizę jej wpływu na jednostkę. Literatura, czerpiąc z historii, nie tylko upamiętnia przeszłość, ale także tworzy przestrzeń do refleksji nad ludzką naturą i miejscem człowieka w świecie.

- opisywanie kolejnych pozycji literackich z zakresu historii z częścią cytatów odpowiadających zagadnieniu;

Zofia Starowieyska-Morstinowa „Kabała historii”
– pisarka, która pisze o historii dziejącej się na jej oczach; historia jest udręką i zmorą ale też nadzieją; rozgrywająca się wojna; zderzenia pojmowania historii – 1) mitologiczna, baśniowa i 2) dziejąca się na naszych oczach;
artystyczna wędrówka po Włoszech, pisana - jako psychiczna odtrutka - w latach okupacji

Jacek Bocheński „Antyk po antyku”
podważanie pojęcia powtarzania się historii; „historia jako nauczycielka życia”;
przeszłość to wzorce zachowań czy przestroga;
Świat starożytny – tak odległy i tak odmienny od dzisiejszego – staje się bliższy dzięki temu, że dla autora punktem wszelkich odniesień do historii jest teraźniejszość. Antyk po antyku to pełne subtelnego humoru ponadczasowe refleksje o roli współczesnego autora, tłumacza, a także samego języka łacińskiego.

Zbigniew Herbert esej „Współczesność historii”
– wszyscy jesteśmy więźniami historii; (nawiązania do procesu Kafki);
czas utraty świadomości historycznej;

Zbigniew Herbert nie widzi szans na zrealizowanie w przyszłości jakiejś utopii szczęśliwego społeczeństwa, ale też oglądając się wstecz – nie dostrzega «historycznie realnej Arkadii», za którą mielibyśmy tęsknić.

Wszyscy bez wyjątku jesteśmy w historię zaplątani, lub żeby użyć tego makabrycznego obrazu, jesteśmy więźniami historii. Dokładniej mówiąc, nie wszyscy: jednym wydaje się jeszcze, że korzystają z iluzorycznej wolności, przeciw innym toczy się jeszcze śledztwo, niektórzy zaś siedzą już na ławach oskarżonych. Co do mnie, uważam, że jestem po wyroku skazującym
Otóż wydaje mi się, że nawet w więzieniu historii, w jakim przebywam, można zachowywać się godnie, lub mniej godnie. I wydaje mi się także, że mimo wszystkie podniesione tu zastrzeżenia i kłopoty, jakie nastręcza nam historia – nie można jej ani usunąć, ani powiedzieć, że będziemy się nią zajmowali w lepszym, stosowniejszym momencie "Współczesność historii" Zeszyty Literackie. − 2004.

Andrzej Franaszek
- egzegeci Herberta Ciemne źródło. Esej o cierpieniu w twórczości Zbigniewa Herberta / A. Franaszek. − Kraków, 2008

Herbertowski bohater otoczony jest przez splot zła i cierpienia, przenikający porządki, na przecięciu których funkcjonuje człowiek: Historię, domenę czasu i cząstki duchowo-racjonalnej, oraz Naturę, biologiczną przestrzeń, w której zanurza się ciało. Herbert nie żywi złudzeń w stosunku do historii, czy dokładniej: ludzkiej natury, jaka się w tej historii odsłania.

Cyprian Kamil Norwid „Historyk”
- powinność historyka, dwa wcielenia historyka: archiwista oraz przywoływanie dawnych czasów, ukazanie, co przezywali nasi dziadowie;

Wiele jest — gdy kto pomierzył stary cmentarz
Albo i genealogiczny-dąb;
Wiele — jeśli inwentarz
Skreślił — zajrzał Epokom w głąb
I upostaciował opis…

Ale — jeśli on w starca, w męża, w kobietę
Powrócił strach ów, z jakim dziad ich drżał,
Patrząc na pierwszego kometę,
Gdy po pierwszy raz nad globem stał:
. . . . . . . . . . . . . . . . to — Dziejopis!

Dziedziczne obciążenie
Żyjemy w cieniu historii − warunkuje ona nasze decyzje i zachowania.
Dla Czesława Miłosza historia powolnych zmian istnieje co najmniej na równi z historią gwałtownych przemian; właśnie tą, którą najczęściej uobecnia metafora «wojny».

Zrozumieć historię
– to uniknąć pomyłki tragicznych powtórek. Dla Czesława Miłosza przyczynkiem do zwrócenia uwagi na tzw. automatyzmy, a więc pewną powtarzalność gestów wobec podobnych sytuacji historycznych, staje się doświadczenie II wojny światowej:

Ogół Polaków dokonał już w pierwszym miesiącu drugiej wojny światowej skoku w przeszłość i zadomowił się w dobrze sobie znanych automatyzmach. […] Podobieństwo sytuacji przenosiło wstecz: rozbiór kraju przez dwóch wrogów, więzienia, deportacje, Sybir, stawianie na Francję i Anglię, legiony polskie na Zachodzie Czesław Miłosz "Rodzinna Europa"

- podsumowanie odcinka przez eksperta.

NAWIĄZANIE DO UTWORÓW LITERACKICH

Zofia Starowieyska-Morstinowa „Kabała historii”
Jacek Bocheński „Antyk po antyku”
Zbigniew Herbert „Współczesność historii”
Cyprian Kamil Norwid „Historyk”

---

ALFABET - ODCINKI

Przyjaźń Porażka Mądrość Tęsknota Liberalizm Laicyzm Uprzejmość Fantastyka Groteska Ekscentryzm Kontrkultura Romantyzm Życie Prawda Natura Cuda Prowincja - ujęcie drugie Historia Miasto Bieda Prowincja - ujęcie pierwsze Światło Modlitwa Piękno Tłum Starość Małżeństwo Jaźń Niewiara Ciało Sztuka Rytuał Świętość Samotność Humor Dzieciństwo bezczelność Śmierć Ironia Codzienność Patos Tragizm Ideologia CYNIZM OBOJĘTNOŚĆ UWAŻNOŚĆ Ojczyzna OJCOSTWO Dzikość Nienawiść Gościnność NADZIEJA DIALOG AMBICJA miłosierdzie dewocja wstyd gniew praca zabawa szczęście melancholia rozpacz głupota

STRONA GŁÓWNA ALFABETU LITERATURY POLSKIEJ

WIĘCEJ O PROJEKCIE

ALFABET, czyli...

Po dzieła literatury polskiej sięgać można z wielu powodów – obowiązku szkolnego, pasji czytelniczej, kontemplacji piękna wyrażonego w sztuce. Jednym z powodów zainteresowania może być próba znalezienia odpowiedzi na pytania odwiecznie i uniwersalnie ważne – czym są i jak mogą realizować się idee z którymi obcujemy na co dzień, stanowiące element naszych moralnych wyborów. Altruizm, bohaterstwo, cnota… układają się w alfabet wartości.

W tym aspekcie w polskiej literaturze możemy znaleźć różnorodność interpretacji, historycznych odniesień i form wyrazu, które świadczą o bogactwie rodzimej kultury budującej w ciągu wieków naszą narodową tożsamość, jej odniesień do światowego dorobku cywilizacyjnego, a w nim twórczego dyskursu, którego zawsze byliśmy aktywnym uczestnikiem. Inspiracja płynąca z literackich wzorców daje bezpośredni emocjonalny impuls do osobistej refleksji odbiorcy, systematyzuje wiedzę o historii idei, procesach kulturowych i pozwala zrozumieć zjawiska historyczne, których emanacją są literackie dzieła. Polska twórczość literacka daje cały wachlarz odpowiedzi na nurtujące nas dylematy zarówno moralne jak związane z narodową tożsamością. Pozostaje jednak pytanie, gdzie ich szukać?

WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW

Projekt „Alfabet literatury Polskiej” zakładając synkretyczną prezentację w twórczości polskich pisarzy ważnych dla każdego z nas idei, odpowiada na to pytanie w przystępnej i atrakcyjnej formie. Stanowi swoisty drogowskaz w świecie pełnym informacyjnego chaosu i wątpliwych ideałów. Naukowcy, literaturoznawcy, przedstawiciele środowisk akademickich zgodnie z przyjętym porządkiem alfabetycznym, prezentują odbiorcom projektu przekrojową panoramę dzieł literackich, w których podejmuje się tematykę idei i zjawisk z nimi związanych.

Projekt adresowany jest do wszystkich grup wiekowych, ze szczególnym akcentem na młodzież uczącą się, dzięki czemu stanowi materiał uzupełniający programy kształcenia w zakresie języka i literatury polskiej. W zamyśle przeznaczony jest w równej mierze dla odbiorców w Polsce, jak też Polonii i Polaków poza granicami kraju.

CELE PROJEKTU
Cele projektu "Alfabet literatury polskiej" to:

1. Popularyzacja i upowszechnienie dorobku polskiej literatury w ujęciu odpowiadającym współczesnym trendom cywilizacyjnym koncentrującym się na pojęciach – ideach, aktualnych w bieżącym dyskursie kulturowym – w Polsce i za granicą, w środowiskach polskich i polonijnych oraz środowiskach autochtonicznych miejsc zamieszkania naszych rodaków.
2. Zainteresowanie polskiej młodzieży w kraju i za granicą polską kulturą wyrażoną w rodzimych dziełach literackich, odpowiadającą na uniwersalne pytania jakie stawia sobie dorastające pokolenie.
   Tym samym dostarczenie argumentów w potencjalnej dyskusji o wartości polskiej kultury.
3. Budowanie tożsamości i dumy narodowej poprzez wskazanie i omówienie literackich źródeł specyficznie polskich, a zarazem uniwersalnie ważnych, bo osadzonych w globalnym dorobku cywilizacyjnym.
4. Dostarczenie materiałów uzupełniających proces kształcenia w zakresie literatury i języka polskiego dla szkół i ośrodków edukacyjnych w kraju i za granicą
5. Popularyzacja czytelnictwa w języku polskim i nauki języka
6. Pobudzenie dyskusji nad polskim dorobkiem literackim w aspekcie historii idei

ODBIORCA PROJEKTU
Grupę docelową stanowią:

1. Polonia i Polacy poza granicami kraju – w szczególności polskie szkoły, ośrodki kultury polskiej, organizacje polskie i polonijne na obczyźnie
2. Polacy w kraju – w szczególności młodzież kształcąca się na poziomie średnim i wyższym, jako materiał uzupełniający do zajęć z literatury i języka polskiego
3. Ośrodki naukowe i badawcze w Polsce i za granicą zajmujące się literaturą polską (listy dialogowe w językach obcych umożliwią zrozumienie obcokrajowcom)
4. Instytucje rządowe w gestii których leży upowszechnianie polskiej kultury i dziedzictwa narodowego oraz oświata polska
5. Instytucje pozarządowe zainteresowane tematyką projektu

ALFABET JĘZYKA POLSKIEGO
Projekt dofinansowany przez Instytut Rozwoju Języka Polskiego
ze środków Ministra Edukacji Narodowej

Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem IRJP ani MEN