Multimedialny cykl edukacyjny dla Polaków i Polonii

 

STRONĘ PROJEKTU WYŚWIETLONO RAZY

ALFABET LITERATURY POLSKIEJ
Multimedialny cykl edukacyjny dla Polaków i Polonii

ODCINEK 43   Ś jak Światło dr hab. Wojciech Kruszewski, profesor KUL

POSŁUCHAJ

KONSPEKT I SPIS LEKTUR

- Część wprowadzająca definicyjno-wyjaśniająca czym jest zjawisko światła:
światło jako zjawisko fizyczne, niejednoznaczność światła;
światło jako kategoria metaforyczna, wartości

Mitologia
Dla ludzkości przyniesienie przez Prometeusza światła - ognia oznaczało możliwość wzniesienia się na wyższy poziom bytu. Ogień umożliwił zmianę oblicza ludzkości: zdobywanie wiedzy, poczucie bezpieczeństwa, rozwój cywilizacji.

Biblia
W Księdze Rodzaju Bóg wypowiada słowa: "Niech się stanie światłość!". Porządkuje w ten sposób chaos, potem oddziela światło od ciemności.
Światło symbolem Boga - q takim kontekście światło pojawia się wielokrotnie. Chrystus mówi do apostołów: "Ja jestem światłością świata, kto we mnie wierzy, będzie żył na wieki", święty Jan pisze: "W nim (w Słowie) było życie, a życie było światłością ludzi".

Średniowiecze
Światło jako mądrość. Kwiatki świętego Franciszka. W opowiadaniach o życiu świętego światło występuje jako znak mądrości: "Inny, to jest brat Sylwester, mówił z Bogiem, jak mówi przyjaciel z przyjacielem, podobnie jak Mojżesz czynił. Inny wzlatał bystrością umysłu aż w światło mądrości Boskiej, podobnie orłu, Janowi Ewangeliście, a był to brat Bernard przepokorny, który bardzo głęboko wykładał Pismo Święte".
Podczas widzeń, które ma święty Franciszek, wszystko co mu się pojawia, jest spowite światłem: "Przybywszy w pobliże miejsca, gdzie święty Franciszek się modlił, posłyszał chłopak głośne mówienie. I kiedy zbliżył się bardziej, by widzieć i rozumieć to, co słyszał, ukazało mu się światło cudowne, otaczające świętego Franciszka; a w świetle tym ujrzał Chrystusa i Dziewicę Maryję, i świętego Jana Chrzciciela, i Ewangelistę, i ogromne mnóstwo aniołów, którzy mówili z świętym Franciszkiem. Widząc to i słysząc, padło chłopię martwe na ziemię".

Dante Alighieri - Boska komedia
Światło jest symbolem doskonałości i sławy. Dante zwraca się do Wergiliusza pełnymi szacunku słowami:

"O ty, poetów światło i zaszczycie!
Niech mię zalecą miłość i uwaga,
Com z nią na myśli twojej szedł wykrycie.
Ty jesteś Mistrz mój, ty moja Powaga".

William Shakespeare - Makbet
Kiedy Makbet planuje zbrodnię na królu, wyraża pragnienie, by jego czyn odbył się w całkowitych ciemnościach, by pozostał ukryty, bo dla niego samego ta zbrodnia jest odrażająca:

"Gwiazdy, skryjcie światło,
Czystych swych blasków nie rzucajcie na tło
Mych czarnych myśli".

Obłąkana Lady Makbet nie rozstaje się ze świecą. Służąca mówi: "Ciągle musi mieć światło przy sobie. Taki wydała rozkaz". Bohaterka wierzy, że dopóki ma przy sobie choć nikły płomień, nie zginie.

Jan Kochanowski - Kto dał mi skrzydła
Boskie, życiodajne światło

"To li jest ogień on nieugaszony
Złotego słońca, które, nieskończony
Bieg bieżąc, wrotne od początku świata
Prowadzi lata?
To li jest on krąg odmiennej światłości,
Wódz gwiazd roźlicznych i sprawca żyzności? Słyszę głos wdzięczny".

Juliusz Słowacki - Testament mój
Ludzie żywi to w wierszu ludzie świadomi swojej polskości, przekonani o tym, że Polska musi być wolna i że trzeba o to walczyć. Tę wiedzę, tę narodową edukację Słowacki powierza właśnie takim ludziom. Kaganiec symbolizuje światło wiedzy o własnych korzeniach, światło świadomości, kim się jest, z jakiego narodu się pochodzi, jakie są nasze korzenie.

"Lecz zaklinam, niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec
A kiedy trzeba na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec".

Eliza Orzeszkowa - Nad Niemnem
Światło symbolizujące wiedzę. Takie światło wniósł do Bohatyrowiczów Andrzej Korczyński, o którym z uwielbieniem opowiada Witoldowi Anzelm Bohatyrowicz:

"W ten sposób kilka tytułów przeczytał bladym swym palcem wskazując napisy im towarzyszące, z jednostajnym zawsze brzmieniem. Jeden tylko był nieco dłuższy. Zawierał się w czterech wyrazach: "Andrzej Korczyński - Jerzemu Bohatyrowiczowi".
- Ojcu Janka, jego ojcu - ze szczególnym ku Witoldowi mrugnięciem szepnął Anzelm, a potem książki znowu na stole złożył. - Wszystko to od niego, i tyle tylko u nas światłości jest, ile jej on zostawił. Gdzie tam! i tyle już nie ma, bo jedni pomarli, drudzy zgłupieli i zapomnieli, a są i tacy nawet, co bez uszanowania i wdzięczności, owszem, z pośmiewiskiem go wspominają. Z mułu ziemskiego zlepieni jesteśmy i o to tylko dbamy, co tyczy się mułu tego, czyli naszego ciała. Ale kto raz, choć troszkę, duszne radości i żałości poznał i dusznego światła zapragnął, ten dla niego ma wieczną wdzięczność i czuje za nim wieczną tęsknotę. On tu siał, on oświecał, on ten ogień, o którym pan tylko co mówił, w sercach ludzkich podtrzymywał, on za niego i młodą głowę swoją oddał... Niechże mu światłość Twoja niebieska, o Boże sprawiedliwy! świeci na wieki wiekuiste, amen!".

Henryk Sienkiewicz

Quo Vadis
Światło - symbol spokoju, ukojenia i ufności w Bogu - bije z twarzy chrześcijan, o czym ze zdumieniem przekonuje się Petroniusz:

Petroniusza uderzył ten spokój i uderzył go zwłaszcza w ludziach. W twarzy Pomponii, starego Aulusa, ich chłopca i Ligii - było coś, czego nie widywał w tych twarzach, które go co dzień, a raczej co noc otaczały: było jakieś światło, jakieś ukojenie i jakaś pogoda płynąca wprost z takiego życia, jakim tu wszyscy żyli.

Apostoł Piotr poucza Ligię, jak ma postępować wobec Winicjusza:

"Ligia ze łkaniem przytuliła się jeszcze silniej do nóg Piotrowych, zrozumiawszy, że nie próżno szukała przy nich ucieczki. Apostoł, podniósłszy jej łzami zalaną twarz, mówił do niej:
- Póki oczy tego, którego miłujesz, nie otworzą się na światło prawdy, póty unikaj go, aby nie przywiódł cię do grzechu, lecz módl się za niego i wiedz, że nie masz winy w miłości twojej. A iż chcesz się chronić pokusy, przeto ta zasługa policzona ci będzie. Nie martw się i nie płacz, albowiem powiadam ci, że łaska Zbawiciela nie opuściła cię i że modlitwy twoje zostaną wysłuchane, po smutkach zaś poczną się dnie wesela".

Piotr widzi Chrystusa otoczonego jasnością, blaskiem:

"Wówczas Piotr zatrzymał się i rzekł:
- Widzisz tę jasność, która zbliża się ku nam?
- Nie widzę nic - odpowiedział Nazariusz.
Lecz Piotr po chwili ozwał się, przysłoniwszy oczy dłonią:
- Jakowaś postać idzie ku nam w blasku słonecznym".

Potop
Światło symbolem opieki Matki Boskiej nad jasnogórskim klasztorem

Kmicic ze zdumieniem patrzy z gościńca na widoczny z daleka klasztor Paulinów: "Ludzie przestali śpiewać i wszyscy patrzyli w tamtą stronę, wreszcie Soroka rzekł:
- Dziwo czy co?... Toć tam zachód, a jakby słońce wschodziło?
Istotnie, owo światło rosło w oczach, z punktu uczyniło się kołem, z koła koliskiem - z dala rzekłbyś, że ktoś zawiesił nad ziemią olbrzymią gwiazdę siejącą blaski niezmierne.
Kmicic i jego ludzie patrzyli ze zdumieniem na owo zjawisko świetliste, drgające, promienne, nie wiedząc, co mają przed oczyma.
Wtem od Kruszyny chłop nadjechał w drabinkach. Kmicic zwróciwszy się ku niemu ujrzał, iż chłop czapkę trzymał w ręku i patrząc w owo światło modlił się.
- Chłopie? - spytał pan Andrzej - a co się to tak świeci?
- Kościół jasnogórski! - odrzekł kmieć.
- Chwała Najświętszej Pannie! - zakrzyknął Kmicic i czapkę zdjął z głowy, za nim uczynili toż samo jego ludzie".

- opisywanie kolejnych pozycji literackich z zakresu światła z częścią cytatów odpowiadających zagadnieniu:

Franciszek Karpiński - „Bóg się rodzi”
- ogień krzepnie – czyli „sztywnieć z zimna” mowa paradoksów (niemożliwość objęcia tego ludzkim zmysłem)

Pieśń o Narodzeniu Pańskim
Bóg się rodzi, moc truchleje;
Pan niebiosów obnażony,
Ogień krzepnie, blask ciemnieje,
Ma granice nieskończony;
Wzgardzony, okryty chwałą,
Śmiertelny, Król nad wiekami;
A Słowo Ciałem się stało
I mieszkało między nami

Zygmunt Krasiński - „Nie-Boska komedia”
- świat w rozpadzie / przerażająca wizja / bożym atrybutem jest światłość, blask/ światło tego Boga nie rozświetla niczego, pesymizm bohatera/ brak nadziei / słabe światło

Człowiekiem być nie warto. - Aniołem nie warto. - pierwszy z archaniołów po kilku wiekach, tak jak my po kilku latach bytu, uczuł nudę w sercu swoim i zapragnął potężniejszych sił. - Trza być Bogiem lub nieością.

W ostatniej scenie dramatu nad światem góruje Chrystus-Mściciel, Zwycięzca, który najwyraźniej przybył, by pokazać człowiekowi jego małość. Pankracy nie może znieść światła, jakie bóstwo roztacza wokół siebie: "Jak słup śnieżnej jasności stoi ponad przepaściami - oburącz wsparty na krzyżu, jak na szabli mściciel. - Ze splecionych piorunów korona cierniowa". Pankracy błaga Leonarda: "Daj mi choć odrobinę ciemności!".

"Wieczność bez brzegów, bez wysep, bez końca, a pośrodku jej Bóg, jak słońce, co się wiecznie pali – wiecznie jaśnieje – a nic nie oświeca"
nawiązanie do życiorysu Krasińskiego – fragment listu do Adama Sołtana, zaćmienie słońca)

W połowie XIX wieku Zygmunt Krasiński obserwował na zamku w Heidelbergu zaćmienie słońca. Zresztą samo słowo "obserwował" niezupełnie odpowiada prawdzie, ponieważ poeta siedział w kącie i tylko kazał sobie opowiadać, co się dzieje, krzątającemu się przy tym zjawisku koledze.

Małgorzata Lebda - „Fuksja”
- literatura współczesna – poezja: - spotkanie dwóch kobiet w mroku, punkty światła pokazują pewne aspekty życia, światło umożliwia rozpoznanie samotności bohaterek;

podglądam światła które wydaje nieznany dom zamykający wieś
kobieta układa naczynia na kuchennym stole uchyla okno siada obok
potężnej fuksji na parapecie i odpala papierosa podnosi wzrok zauważa
kontur mojego ciała (musi być wyraźny na tle jasnej drogi) podnosi dłoń
podnoszę swoją

wchodząc w ciemny las myślę o tym kogo we mnie rozpoznała odgłosy
zwierząt wyostrza noc a kiedy w drodze powrotnej mijam ten sam dom
światła są już wyżej kobieta przeniosła je z parteru na poddasze

wiem o niej sporo: paląc odchyla głowę do tyłu i opiera ją o framugę okna
dba też o rozproszone światło dla fuksji stąd wybrała dla niej wschodnie
stanowisko wiem że jada sama i potrafi rozpoznawać tak jak chciałaby
żeby rozpoznawano

- zbyt wiele światła jako odarcie z tajemnicy, nie jest dobra;

- podsumowanie odcinka przez eksperta

NAWIĄZANIE DO UTWORÓW LITERACKICH

Franciszek Karpiński „Bóg się rodzi”
Zygmunt Krasiński „Nie-boska komedia”
Zygmunt Krasiński „Listy”
Małgorzata Lerda „Rozproszone światło. Fuksja”

---

ALFABET - ODCINKI

Przyjaźń Porażka Mądrość Tęsknota Liberalizm Laicyzm Uprzejmość Fantastyka Groteska Ekscentryzm Kontrkultura Romantyzm Życie Prawda Natura Cuda Prowincja - ujęcie drugie Historia Miasto Bieda Prowincja - ujęcie pierwsze Światło Modlitwa Piękno Tłum Starość Małżeństwo Jaźń Niewiara Ciało Sztuka Rytuał Świętość Samotność Humor Dzieciństwo bezczelność Śmierć Ironia Codzienność Patos Tragizm Ideologia CYNIZM OBOJĘTNOŚĆ UWAŻNOŚĆ Ojczyzna OJCOSTWO Dzikość Nienawiść Gościnność NADZIEJA DIALOG AMBICJA miłosierdzie dewocja wstyd gniew praca zabawa szczęście melancholia rozpacz głupota

STRONA GŁÓWNA ALFABETU LITERATURY POLSKIEJ

WIĘCEJ O PROJEKCIE

ALFABET, czyli...

Po dzieła literatury polskiej sięgać można z wielu powodów – obowiązku szkolnego, pasji czytelniczej, kontemplacji piękna wyrażonego w sztuce. Jednym z powodów zainteresowania może być próba znalezienia odpowiedzi na pytania odwiecznie i uniwersalnie ważne – czym są i jak mogą realizować się idee z którymi obcujemy na co dzień, stanowiące element naszych moralnych wyborów. Altruizm, bohaterstwo, cnota… układają się w alfabet wartości.

W tym aspekcie w polskiej literaturze możemy znaleźć różnorodność interpretacji, historycznych odniesień i form wyrazu, które świadczą o bogactwie rodzimej kultury budującej w ciągu wieków naszą narodową tożsamość, jej odniesień do światowego dorobku cywilizacyjnego, a w nim twórczego dyskursu, którego zawsze byliśmy aktywnym uczestnikiem. Inspiracja płynąca z literackich wzorców daje bezpośredni emocjonalny impuls do osobistej refleksji odbiorcy, systematyzuje wiedzę o historii idei, procesach kulturowych i pozwala zrozumieć zjawiska historyczne, których emanacją są literackie dzieła. Polska twórczość literacka daje cały wachlarz odpowiedzi na nurtujące nas dylematy zarówno moralne jak związane z narodową tożsamością. Pozostaje jednak pytanie, gdzie ich szukać?

WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW

Projekt „Alfabet literatury Polskiej” zakładając synkretyczną prezentację w twórczości polskich pisarzy ważnych dla każdego z nas idei, odpowiada na to pytanie w przystępnej i atrakcyjnej formie. Stanowi swoisty drogowskaz w świecie pełnym informacyjnego chaosu i wątpliwych ideałów. Naukowcy, literaturoznawcy, przedstawiciele środowisk akademickich zgodnie z przyjętym porządkiem alfabetycznym, prezentują odbiorcom projektu przekrojową panoramę dzieł literackich, w których podejmuje się tematykę idei i zjawisk z nimi związanych.

Projekt adresowany jest do wszystkich grup wiekowych, ze szczególnym akcentem na młodzież uczącą się, dzięki czemu stanowi materiał uzupełniający programy kształcenia w zakresie języka i literatury polskiej. W zamyśle przeznaczony jest w równej mierze dla odbiorców w Polsce, jak też Polonii i Polaków poza granicami kraju.

CELE PROJEKTU
Cele projektu "Alfabet literatury polskiej" to:

1. Popularyzacja i upowszechnienie dorobku polskiej literatury w ujęciu odpowiadającym współczesnym trendom cywilizacyjnym koncentrującym się na pojęciach – ideach, aktualnych w bieżącym dyskursie kulturowym – w Polsce i za granicą, w środowiskach polskich i polonijnych oraz środowiskach autochtonicznych miejsc zamieszkania naszych rodaków.
2. Zainteresowanie polskiej młodzieży w kraju i za granicą polską kulturą wyrażoną w rodzimych dziełach literackich, odpowiadającą na uniwersalne pytania jakie stawia sobie dorastające pokolenie.
   Tym samym dostarczenie argumentów w potencjalnej dyskusji o wartości polskiej kultury.
3. Budowanie tożsamości i dumy narodowej poprzez wskazanie i omówienie literackich źródeł specyficznie polskich, a zarazem uniwersalnie ważnych, bo osadzonych w globalnym dorobku cywilizacyjnym.
4. Dostarczenie materiałów uzupełniających proces kształcenia w zakresie literatury i języka polskiego dla szkół i ośrodków edukacyjnych w kraju i za granicą
5. Popularyzacja czytelnictwa w języku polskim i nauki języka
6. Pobudzenie dyskusji nad polskim dorobkiem literackim w aspekcie historii idei

ODBIORCA PROJEKTU
Grupę docelową stanowią:

1. Polonia i Polacy poza granicami kraju – w szczególności polskie szkoły, ośrodki kultury polskiej, organizacje polskie i polonijne na obczyźnie
2. Polacy w kraju – w szczególności młodzież kształcąca się na poziomie średnim i wyższym, jako materiał uzupełniający do zajęć z literatury i języka polskiego
3. Ośrodki naukowe i badawcze w Polsce i za granicą zajmujące się literaturą polską (listy dialogowe w językach obcych umożliwią zrozumienie obcokrajowcom)
4. Instytucje rządowe w gestii których leży upowszechnianie polskiej kultury i dziedzictwa narodowego oraz oświata polska
5. Instytucje pozarządowe zainteresowane tematyką projektu

ALFABET JĘZYKA POLSKIEGO
Projekt dofinansowany przez Instytut Rozwoju Języka Polskiego
ze środków Ministra Edukacji Narodowej

Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem IRJP ani MEN