ODCINEK 32 Ś jak Świętość dr hab. Lech Giemza profesor KUL
POSŁUCHAJ
DO POBRANIA
KONSPEKT I SPIS LEKTUR
- Część wprowadzająca definicyjno-wyjaśniająca czym jest zjawisko świętości:
stan konsekracji (sacrum), w sensie oddzielenia od (profanum), czyli od powszedniego świata.
Świętość oznacza oddzielenie od (kogoś lub czegoś) dla (kogoś lub czegoś).
Jest także rozumiana jako czystość – moralna bądź duchowa nieskazitelność.
Świętość w sensie moralnym jest pochodną pierwotnego znaczenia ontologicznego i kultycznego.
Pojęcie świętości występuje w wielu religiach.
W chrześcijaństwie ma silne powiązanie z doskonałą miłością. Przez wieki mówiło się różnie o świętości;
Przykładów sposobu życia, który znamionuje świętość dostarczała w średniowieczu literatura hagiograficzna (należy do niej Legenda o świętym Aleksym). Wszystkie czyny świętego, wszystkie jego decyzje podporządkowane były nakazom pobożności i religii, ukierunkowane na Boga. W późniejszych epokach odnajdziemy nawiązania do niektórych elementów, które definiowały postawę świętego, takich jak miłosierdzie, poświęcenie, mistyczny, bezpośredni kontakt ze sferą nadprzyrodzoną, czynienie cudów, dar proroczy i inne. Na świętego stylizowana jest postać księdza Piotra z Dziadów Mickiewicza.
Jak rozumiemy słowa święty i świętość?
Słowo można rozumieć zgodnie z normami ukształtowanymi w danym języku lub z osobistym, subiektywnym odbiorem jego znaczenia. Takie słowa, jak np. romantyzm czy też liberalizm, charakteryzują się znaczeniami, na które składają się różne elementy, i w związku z tym – zależnie od nacisku na te lub inne z nich – różnymi subiektywnymi interpretacjami i wartościowaniami ich treści. W jakiejś mierze stosuje się to również do rozumienia świętości i świętego: tu można się różnić np. w przypisywaniu osobom świętym różnych cech składających się na pojęcie świętości.
- opisywanie kolejnych pozycji literackich z zakresu „świętości” z częścią cytatów odpowiadających zagadnieniu:
Biblia
Biblia słowami proroków i uczonych w piśmie wzywała do zachowania i nieustannego podejmowania trudu świętości. Naród żydowski od samego Boga usłyszał zaproszenie do świętości: Uświęcajcie się i bądźcie świętymi bo Ja jestem święty. Ponieważ pełnia Starego Testamentu ujawnia się dopiero w Nowym Testamencie to właśnie tutaj znajdziemy zaproszenie do świętości wypowiedziane przez Chrystusa a skierowane do każdego człowieka, który chce być zbawiony.
Święty Augustyn
Augustyn ukazywał człowieka rozdartego wewnętrznie pomiędzy niebem i ziemia - doczesnością a świętością. Nieustannie musi on dokonywać wyborów, szukać Boga aby jego życie było pełne i sensowne. Dramat człowieka polega na tym ze pragnie on tego co ziemskie proste i łatwo dostępne i zarazem wyrywa się ku doskonałości, nieśmiertelności ku Bogu samemu po prostu. Takie rozdarcie pomiędzy trwogą i nadzieją jest koszmarem i męczarnią. Życie w dualistycznym świecie pomiędzy dobrem a złem, niebem a piekłem, zbawieniem a potępieniem staje się po ludzku nie do zniesienia. Dlatego też aby uniknąć tego rodzaju rozdarcia Augustyn proponuje od razu wybór dobrej drogi życia. Wyrzeczenie się wszystkich dóbr życia jest gwarantem doskonałego i spokojnego życia.
Święty Franciszek z Asyżu
Stworzył on niezwykle pogodną koncepcje życia zwaną franciszkanizmem. Głosił on wszechogarniającą radość życia, miłość do otaczającego świata i wszelkich zamieszkujących go stworzeń. Stworzył on taką filozofie życia która stać się może bez wątpienia bliska każdemu człowiekowi, nawet temu żyjącemu we współczesnych czasach. Podstawą ludzkiej egzystencji jest miłość, która pozwala w pełni radować się tym co nas otacza. Mowa tu przede wszystkim o miłości do Boga ale także do człowieka i każdego boskiego stworzenia. Każde Boże dzieło warte jest bowiem szacunku. Miłować więc trzeba chorych i cierpiących, samotnych i opuszczonych, nawet tych których odtrąca świat.
Średniowieczne żywoty świętych
Średniowiecze wykształciło specjalny typ literatury, który opisywał żywoty świętych. To hagiografia (słowo pochodzi z greckiego: hagios – święty i graphein – pisać). Najsłynniejszym dziełem hagiograficznym europejskiego średniowiecza jest Złota legenda Jakuba z Voragine (Legenda aurea). Jest ona znana również jako Żywoty świętych lub Historie lombardzkie. Powstała w roku 1266, została napisana po łacinie. Niemal od razu zaczęto ją przekładać na różne języki europejskie. Polskiego tłumaczenia doczekała się już w XIV w., ale obejmowało ono tylko jej fragmenty. Całość przełożono dopiero w XX w. (w r. 1922, a dokonał tego Leopold Staff). Złota legenda nie jest najstarszym zabytkiem gatunku. Za pierwszy utwór hagiograficzny uważa się tekst Vita Antonii (Żywot Antoniego), napisany przez św. Antoniego już w IV wieku. Wzór życia w świętości stał się w tej epoce jednym z najistotniejszych wzorców przeznaczonych do naśladowania. Warto posłużyć się tutaj jeszcze jednym terminem: literatura parenetyczna – to literatura, która prezentowała wzorce przeznaczone do naśladowania. Święty był, obok rycerza i władcy, jednym z najpopularniejszych bohaterów tej literatury.
Piotr Skarga - Żywoty świętych starego i nowego zakonu
Twórczość Skargi była zachwalana za swoje walory językowe od okresu Oświecenia. Żywoty... bardzo cenił Adam Mickiewicz, który nazwał je „najpoetyczniejszym dziełem polskim”. yła to lektura popularna nie tylko wśród ludzi wykształconych, bowiem wraz ze wzrostem czytelnictwa młodzieży i uboższych warstw „Żywoty” stały się częścią kanonu ludowego, czytanego jako beletrystyka „wprowadzająca w świat książek” m.in. przez Wincentego Witosa, Stanisława Pigonia, Franciszka Bujaka, Władysława Korfantego czy Władysława Orkana. Dodać należy, że do połowy XX wieku Żywoty... były najpopularniejszą polską książką. Najpierw wydano je po łacinie w tysiąc pięćset siedemdziesiątym siódmym roku, ale już dwa lata później pojawiło się pierwsze polskie wydanie. Co ciekawe, do roku tysiąc sześćset czterdziestego czwartego książka ta miała dwanaście wydań.
Księga podzielona jest na miesiące, a każdy dzień w miesiącu opatrzony jest inną historią. W ten sposób przez cały rok można poznać całkiem obszerny kalejdoskop świętych. Tutaj nie chodziło jednak o konkretne historie, ale o naukę z nich płynącą. Tego typu żywoty miały przede wszystkim nawoływać do życia w zgodzie z nauką chrześcijańską i przedstawiać ogólny wzór cnotliwego człowieka, i świętości, do której każdy powinien dążyć.
Bohaterami są nie tylko polscy święci i męczennicy. W czasie, kiedy Skarga przygotowywał swój zbiór, nie było ich aż tak wielu, żeby wypełnić cały rok. Na początku było ich kilku, potem kilkunastu. W całej serii znaleźli się zakonnicy, pustelnicy, męczennicy, biskupi, żebracy, władcy. Są tutaj tak znane postaci, jak święty Franciszek z Asyżu i mniej znane, jak Hildegarda z Bingen.
Święty Wojciech i święty Stanisław
Dwaj najpopularniejsi w średniowieczu polscy święci to święty Wojciech i święty Stanisław. Ich historie można poznać z polskich kronik średniowiecznych – Galla Anonima i Wincentego Kadłubka. Św. Wojciech pochodził z Czech i był biskupem, został zamordowany przez pogan. Bolesław Chrobry, na którego dworze Wojciech jakiś czas przebywał, wykupił jego ciało i pochował w Gnieźnie, dając tym samym początek kultu św. Wojciecha w Polsce.
Drugi słynny polski święty to Stanisław, biskup, który odważył się sprzeciwić Bolesławowi Śmiałemu i został zamordowany. Wincenty Kadłubek opisuje historię cudownego zrośnięcia się jego ciała.
Antoni Gołubiew - „Bolesław Chrobry. Rozdroża”
Powieść historyczna z czasów Mieszka I i początków panowania Bolesława Chrobrego;
fragment o świętym Wojciechu – jego śmierci - droga Wojciecha - Adalberta zmierzała ku świętości, a jej finałem była śmierć męczeńska - logiczne ukoronowanie życia biskupa
opis naturalistyczny;
opis postaci świętego i jego przemiany;
W rzeczywistości historycznej wielotomowego cyklu powieściowego Gołubiewa wyraziście przew ijająsię dwa nurty: tworzenie państwa i wprowadzanie religii
chrześcijańskiej. S ąto procesy zharmonizowane, pisarz bowiem z pełnym przekonaniem ukazuje ich wzajemne uwarunkowanie. Powodzenie w umacnianiu integracji narodu i w poszerzaniu zasięgu oddziaływania władzy książęcej zależy od wykorzystania szansy, jak ą stwarza wpływ nowej wiary. W miarę rozwoju wspomnianych procesów rozkład akcentów w materii powieściowej przemieszcza się ze spraw polityki, jako formy przejawiania się historii, ku penetrowaniu ludzkich wnętrz. Początkowo zarysowany konflikt wyboru między formami bytu rodowopuszczańskiego i pogańskiego a w ięzią narodową i chrześcijaństwem ustępuje na rzecz rozterek wynikających z dualizmu ludzkiej natury, w której dobro ściera się ze złem. Powieść grawituje ku problemom religijnym nie tylko w zakresie ukazywania stopniowego zyskiwania przewagi instytucji kościelnej nad państw ow ą lecz przede wszystkim staje się w ykładnią światopoglądowych i moralnych rozterek sumień ludzkich.
Momentem przełomowym książki jest pojawienie się w Polsce i działalność Wojciecha Sławnikowica, którego śmierć w krainie Prusów staje się symbolem
zwycięstwa nowej wiary. Spośród duchowieństwa wyróżnia się on pogardą dla śmierci i bezinteresowną służbą „Jezu Krystu”, choć nie są mu zupełnie obce
cechy przeciętnego śmiertelnika.
Za: Stanisław Drożdż Zrozumieć moralny porządek świata. (O „Bolesławie Chrobrym” Antoniego Gołubiewa)
Władysław Reymont „Chłopi”
– postać Rocha; tajemniczy przybysz, uczy lipeckie dzieci pisać i czytać. Opowiada też legendy historyczne, pomaga lipeckim gospodarzom i namawia ich do pomocy biednym. Nie wiadomo, skąd pochodzi, kiedy do wsi przychodzą żandarmi, by go aresztować, ucieka. Roch skłania mieszkańców sąsiednich wsi, by pomogli kobietom z Lipiec w siewach; cytat
I że to chciał Pan Jezus tyle wycierpieć! — powiadali rozważając, gdy skończył, a Rocho im na to:
— Bo ino ochfiarą swoją i cierpieniem mógł zbawić naród, a gdyby nie to, to już by zły całkiem zapanował nad światem i wybierał dusze la siebie.
— Rządzi on tu i tak niemało — szepnęła Jagustynka.
— Grzech panuje, to złość rządzi, a to są kumy złego!
— I… co tam rządzi, co panuje, komu tam wiada, jeno to jest pewne, że nad człowiekiem zła dola ma moc swoją i to cierpienie.
— Nie powiadajcie, złość na dzieci was ślepi, byście nie zgrzeszyli!…
Postrofował ją surowo, ale się już nie przeciwiła, pomilkli też wszyscy i rozważali...
[...]
Porwał się Rocho i zaczął wielkim głosem wołać:
— Nie bluźnij, kobieto, nie grzesz, nie słuchaj podmów diabelskich, bo na potępienie się wiedziesz i wieczny ogień! — Ale upadł na ławę, łzy mu zalały głos, trząsł się cały ze zgrozy świętej, z bólu nad tą duszą zgubioną, a gdy nieco przyszedł do siebie, z całej mocy duszy wierzącej wykładał prawdę i na dobrą drogę wyprowadzał.
Elica Orzeszkowa - Gloria victis
w warunkach złagodzenia cenzury po rewolucji 1905 roku autorka mogła jawnie poruszyć kwestie związane z powstaniem styczniowym. Pojawia się nawet stylizowana na świętego postać Romualda Traugutta. Jego słowa skierowane do żołnierzy „Z dziś zwyciężonych dla jutrzejszych zwycięzców powstają oręża i tarcze”. brzmią one jak nakaz moralny - bohaterskiej śmierci, która jest źródłem nowej siły.
Nowele Orzeszkowej z tomu Gloria victis łączą w sobie dwa zasadnicze elementy: realistyczne opowieści o powstaniu oraz rapsodyczny sposób patrzenia i przedstawiania wydarzeń z roku 1863 – charakteryzujący się podniosłym i patetycznym stylem. W rapsodyczny sposób autorka opiewa bohaterstwo walczących, tworząc literacki pomnik ku czci narodowego zrywu i jego uczestników – swego rodzaju legendę, mit powstania. Właśnie dlatego realizm nieustannie łączy się w tych utworach z językiem niemal poetyckim – zawierającym powtórzenia, apostrofy, archaizmy, rytmizacje, paralelizmy składniowe, pełnym metafor i aluzji.
- święty to jest ktoś blisko Boga:
- święty z ludzkimi przywarami;
Jan Józef Szczepański - „ Przed nieznanym trybunałem”
- wartości w świecie antywartości
- Czy można ocalić wartości w świecie ich pozbawionym? Czy można zachować się moralnie, świadczyć o odwadze, prawdzie w świecie podeptanego człowieczeństwa, strachu i kłamstwa? Jak stawić czoła złu w warunkach ekstremalnych – w obozie koncentracyjnym, w którym za każde nieposłuszeństwo karze się śmiercią? Jak sprzeciwić się regułom nazistowskiej pogardy, będąc całkowicie bezbronnym wobec oprawców i mając świadomość, że sprzeciwienie się totalitaryzmowi skutkuje torturami i śmiercią? Na te pytania próbuje znaleźć odpowiedzi Jan Józef Szczepański w eseju Święty, zamieszczonym w tomie Przed Nieznanym Trybunałem (1975). Utwór jest interpretacją heroicznego czynu o. Maksymiliana Kolbego, który poświęcił swe życie za innego więźnia w nazistowskim obozie w Auschwitz podczas II wojny światowej.
„Czyn ojca Maksymiliana Kolbego stał się wstrząsającym przełomem. Przede wszystkim przez swoją natychmiastową i oczywistą skuteczność. Kosztem dobrowolnej ofiary z życia, złożonej przez jednego człowieka, ocalony został drugi człowiek. Obcy. Niepowiązany ze swym wybawcą innymi więzami, jak tylko więzy ludzkiego braterstwa. Abstrakcyjne hasło ludzkości odzyskiwało widomą treść. Życie okupione śmiercią znów nabierało ceny. Śmierć owocująca życiem traciła cechy rozpaczliwego bezsensu ..”
W roku 1971 ojciec Maksymilian Maria Kolbe został uznany za osobę błogosławioną a w roku 1982 papież Jan Paweł II ogłosił jego kanonizację.
- śmierć księdza Jerzego Popiełuszki ( heroizm)
Czy można ocalić wartości w świecie ich pozbawionym? Czy można zachować się moralnie, świadczyć o odwadze, prawdzie w świecie podeptanego człowieczeństwa, strachu i kłamstwa? Jak stawić czoła złu w warunkach ekstremalnych – w obozie koncentracyjnym, w którym za każde nieposłuszeństwo karze się śmiercią? Jak sprzeciwić się regułom nazistowskiej pogardy, będąc całkowicie bezbronnym wobec oprawców i mając świadomość, że sprzeciwienie się totalitaryzmowi skutkuje torturami i śmiercią?
Gustaw Herling Grudziński - „Wieża”
- „Mieszkaniec wieży hodował piękne, ale rzadkie kwiaty, które zakwitały z alpejskich nasion. Trędowaty nigdy nie dotykał roślin, bo inaczej nie mógłby ich nikomu …” - inne spojrzenie na świętość;
- podsumowanie odcinka przez eksperta.
NAWIĄZANIE DO UTWORÓW LITERACKICH
Władysław Reymont „Chłopi”
Antoni Gołubiew „Bolesław Chrobry. Rozdroża”
Jan Józef Szczepański „Święty”
Gustaw Herling Grudziński „Wieża”
ALFABET - ODCINKI
Przyjaźń Porażka Mądrość Tęsknota Liberalizm Laicyzm Uprzejmość Fantastyka Groteska Ekscentryzm Kontrkultura Romantyzm Życie Prawda Natura Cuda Prowincja - ujęcie drugie Historia Miasto Bieda Prowincja - ujęcie pierwsze Światło Modlitwa Piękno Tłum Starość Małżeństwo Jaźń Niewiara Ciało Sztuka Rytuał Świętość Samotność Humor Dzieciństwo bezczelność Śmierć Ironia Codzienność Patos Tragizm Ideologia CYNIZM OBOJĘTNOŚĆ UWAŻNOŚĆ Ojczyzna OJCOSTWO Dzikość Nienawiść Gościnność NADZIEJA DIALOG AMBICJA miłosierdzie dewocja wstyd gniew praca zabawa szczęście melancholia rozpacz głupota
STRONA GŁÓWNA ALFABETU LITERATURY POLSKIEJ
WIĘCEJ O PROJEKCIE
ALFABET, czyli...
Po dzieła literatury polskiej sięgać można z wielu powodów – obowiązku szkolnego, pasji czytelniczej, kontemplacji piękna wyrażonego w sztuce. Jednym z powodów zainteresowania może być próba znalezienia odpowiedzi na pytania odwiecznie i uniwersalnie ważne – czym są i jak mogą realizować się idee z którymi obcujemy na co dzień, stanowiące element naszych moralnych wyborów. Altruizm, bohaterstwo, cnota… układają się w alfabet wartości.
W tym aspekcie w polskiej literaturze możemy znaleźć różnorodność interpretacji, historycznych odniesień i form wyrazu, które świadczą o bogactwie rodzimej kultury budującej w ciągu wieków naszą narodową tożsamość, jej odniesień do światowego dorobku cywilizacyjnego, a w nim twórczego dyskursu, którego zawsze byliśmy aktywnym uczestnikiem. Inspiracja płynąca z literackich wzorców daje bezpośredni emocjonalny impuls do osobistej refleksji odbiorcy, systematyzuje wiedzę o historii idei, procesach kulturowych i pozwala zrozumieć zjawiska historyczne, których emanacją są literackie dzieła. Polska twórczość literacka daje cały wachlarz odpowiedzi na nurtujące nas dylematy zarówno moralne jak związane z narodową tożsamością. Pozostaje jednak pytanie, gdzie ich szukać?
WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW
Projekt „Alfabet literatury Polskiej” zakładając synkretyczną prezentację w twórczości polskich pisarzy ważnych dla każdego z nas idei, odpowiada na to pytanie w przystępnej i atrakcyjnej formie. Stanowi swoisty drogowskaz w świecie pełnym informacyjnego chaosu i wątpliwych ideałów. Naukowcy, literaturoznawcy, przedstawiciele środowisk akademickich zgodnie z przyjętym porządkiem alfabetycznym, prezentują odbiorcom projektu przekrojową panoramę dzieł literackich, w których podejmuje się tematykę idei i zjawisk z nimi związanych.
Projekt adresowany jest do wszystkich grup wiekowych, ze szczególnym akcentem na młodzież uczącą się, dzięki czemu stanowi materiał uzupełniający programy kształcenia w zakresie języka i literatury polskiej. W zamyśle przeznaczony jest w równej mierze dla odbiorców w Polsce, jak też Polonii i Polaków poza granicami kraju.
CELE PROJEKTU
Cele projektu "Alfabet literatury polskiej" to:
- Popularyzacja i upowszechnienie dorobku polskiej literatury w ujęciu odpowiadającym współczesnym trendom cywilizacyjnym koncentrującym się na pojęciach – ideach, aktualnych w bieżącym dyskursie kulturowym – w Polsce i za granicą, w środowiskach polskich i polonijnych oraz środowiskach autochtonicznych miejsc zamieszkania naszych rodaków.
- Zainteresowanie polskiej młodzieży w kraju i za granicą polską kulturą wyrażoną w rodzimych dziełach literackich, odpowiadającą na uniwersalne pytania jakie stawia sobie dorastające pokolenie.
Tym samym dostarczenie argumentów w potencjalnej dyskusji o wartości polskiej kultury. - Budowanie tożsamości i dumy narodowej poprzez wskazanie i omówienie literackich źródeł specyficznie polskich, a zarazem uniwersalnie ważnych, bo osadzonych w globalnym dorobku cywilizacyjnym.
- Dostarczenie materiałów uzupełniających proces kształcenia w zakresie literatury i języka polskiego dla szkół i ośrodków edukacyjnych w kraju i za granicą
- Popularyzacja czytelnictwa w języku polskim i nauki języka
- Pobudzenie dyskusji nad polskim dorobkiem literackim w aspekcie historii idei
ODBIORCA PROJEKTU
Grupę docelową stanowią:
- Polonia i Polacy poza granicami kraju – w szczególności polskie szkoły, ośrodki kultury polskiej, organizacje polskie i polonijne na obczyźnie
- Polacy w kraju – w szczególności młodzież kształcąca się na poziomie średnim i wyższym, jako materiał uzupełniający do zajęć z literatury i języka polskiego
- Ośrodki naukowe i badawcze w Polsce i za granicą zajmujące się literaturą polską (listy dialogowe w językach obcych umożliwią zrozumienie obcokrajowcom)
- Instytucje rządowe w gestii których leży upowszechnianie polskiej kultury i dziedzictwa narodowego oraz oświata polska
- Instytucje pozarządowe zainteresowane tematyką projektu
ALFABET JĘZYKA POLSKIEGO
Projekt dofinansowany przez Instytut Rozwoju Języka Polskiego
ze środków Ministra Edukacji Narodowej
Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem IRJP ani MEN