Multimedialny cykl edukacyjny dla Polaków i Polonii

 

STRONĘ PROJEKTU WYŚWIETLONO RAZY

ALFABET LITERATURY POLSKIEJ
Multimedialny cykl edukacyjny dla Polaków i Polonii

ODCINEK 11   A jak AMBICJA dr hab. Lech Giemza profesor KUL

POSŁUCHAJ

KONSPEKT I SPIS LEKTUR

- Część wprowadzająca definicyjno-wyjaśniająca czym jest zjawisko ambicji:
postawa człowieka, cecha charakteru polegająca na silnym poczuciu godności osobistej oparta na stawianiu sobie trudnych celów i dążeniu do ich realizacji (człowiek ambitny) także nieuporządkowane dążenie do sławy i zaszczytów.

Słowo "ambicja" pochodzi od łacińskiego słowa "ambitio", które oznacza "żądzę sławy i uznania”;
Ambicja może przybierać dwojaką kwalifikację moralną, stąd potocznie mówi się o ambicji zdrowej lub chorej.
Ambicja to cecha wielu szefów, managerów i liderów, dyrektorów. Wysokie oczekiwania wobec siebie to pozytywna cecha o ile nas nie przerasta.

- opisywanie kategorii ambicji w literaturze poprzez odniesienie do autorów, tekstów, cytatów:

Ambitna starożytność

W starożytności, motyw ambicji był nieodłącznie związany z postaciami tragicznymi, które dążyły do osiągnięcia celów wykraczających poza ludzkie możliwości. Klasycznym przykładem jest postać Prometeusza z mitologii greckiej, który, ryzykując gniew bogów, przyniósł ogień ludzkości. Innym znaczącym przykładem jest mit o Ikarze. Tytułowy bohater, dążąc do latania coraz wyżej, przekroczył granice ludzkich możliwości, co doprowadziło do jego upadku.
W literaturze klasycznej, jak „Iliada” Homera czy „Eneida” Wergiliusza, ambicja często stanowi motor do działań bohaterów, prowadząc do heroicznych, ale i tragicznych konsekwencji. W tragediach greckich, takich jak „Oedipus Rex” Sofoklesa czy „Medea” Eurypidesa, ambicja jest przedstawiana jako kluczowy czynnik doprowadzający do konfliktu i tragedii.
Ta sekcja przybliża sposób, w jaki starożytne dzieła literackie kształtowały postrzeganie ambicji, ukazując jej wpływ na losy bohaterów i ich otoczenie. Omawia także, jak te wczesne narracje wpłynęły na dalszy rozwój motywu ambicji w literaturze, podkreślając jego znaczenie i uniwersalność. Starożytne opowieści o ambicji, zarówno w mitologii, jak i literaturze klasycznej, ukazują głębokie zrozumienie ludzkiej natury i jej dążenia do przekraczania granic, co pozostaje aktualne i inspirujące do dziś.

- William Shakespeare „Makbet”
Makbet, bohater dramatu napisanego przez Szekspira to postać rozdarta między szlachetnymi zasadami takimi jak czciwość, wiara, przyjaźń, honorowe postępowanie, a podszeptami podświadomości nakazującymi sięgać po więcej niż ma.
Makbet, był odważnym wojownikiem, o którym rycerze pod jego rozkazami mówili, że sam rzuca się w wir walki, nie oglądając się na własne bezpieczeństwo. Potrafił biec w pierwszym szeregu, zagrzewając tym samym swych ludzi do walki. Szacunkiem cieszył się także wśród ludu, a i sam władca nigdy nie szczędził mu pochwał. Król, jak tylko dowiadywał się o wojskowych osiągnięciach, nie wiedział, w jaki sposób ma wyrazić swój podziw. Makbet miał więc wszystko, a do tego wszystkiego los sprzyjał mu w miłości. Miał piękną i kochającą żonę. Jednak to zaczęło mu nie wystarczać. Od momentu, kiedy spotkał wiedźmy, który przepowiedziały mu wielką władzę, musiał zmierzyć się z największym wrogiem - samym sobą. Poznał wtedy, co znaczy głos głęboko ukrytej ambicji. To ona sprawiła, że ten rycerz nie potrafił myśleć o niczym innym poza zdobyciem upragnionej władzy. Człowiek ten zmienił się zupełnie w bardzo krótkim czasie. Działał w taki sposób, że przepowiednia wiedź stała się przepowiednia samospełniającą.
Kiedy Makbet osiągną pierwszy sukces, od razu pochwalił się tym osiągnięciem w liście do żony. Uważał bowiem swoją lady za osobę, która wniosła spory wkład w jego sukces. Makbet od razu poinformował ja też o przyszłości, jaka im obojgu została przepowiedziana. W ten sposób obudził siłę ambicji także we własnej żonie. Tak naprawdę jego list jest ciągłym odwoływaniem się do sił drzemiących w tej kobiecie. Makbet działa w wygodny dla siebie sposób, ponieważ mówiąc o wszystkim żonie, niejako zmusza ją do podjęcia odpowiedniej decyzji, do wyboru, jak postąpić w zastanej sytuacji. Ale przecież człowiek ten doskonale zna swą żonę i tak naprawdę nie musi czekać na jej odpowiedź, ponieważ wie, jaka będzie. Dzięki takiemu posunięciu Makbet zrzuca z siebie, we własnym mniemaniu, odpowiedzialność ciążącą na nim samym. Dzieje się tak, jak przewidział Makbet - jego żona stwierdza, że trzeba się pozbyć jedynej przeszkody, jaka stoi na ich drodze do władzy. Kiedy dowiaduje się, że ich zamek ma odwiedzić panujący, planuje zbrodnię. W ciągu jednej chwili lady zmienia się nie do poznania, z delikatnej i wrażliwej kobiety staje się wyrachowaną morderczynią. Początkowo kobieta czuje, że może sobie nie poradzić z ogromem okrucieństwa, jakie chce dokonać, ale wzywa ku pomocy moce piekieł, by towarzyszyły jej okrutnej myśli. Wyrzeka się także kobiecości, jako słabej i wrażliwej, zamieniając ją na wszechogarniające okrucieństwo. Chce, by nic nie dało rady przeszkodzić jej w okrutnym planie zdobycia najwyższej władzy, więc porzuca także myśl o najdrobniejszych wyrzutach sumienia. Wie, że sama nigdy nie będzie rządzić, ale wystarczy jej świadomość bycia przy mężu.
Makbet, podobnie jak żona, zdecydował, że poświęci wszystko, by zdobyć upragniony tytuł. Wiedział również doskonale, że zbrodnie przypominają lawinę i jeden czyn pociąga za sobą mnóstwo innych. Chciałby, by okrutne morderstwo było jedynym w jego drodze do władzy, ale wie również, że już nigdy nie zazna spokoju.

- Juliusz Słowacki „Balladyna”
- Ambicja może prowadzić ukształtowania się zarówno dobrych, jak i złych cech osobowości, w zależności od tego, w jaki sposób jest ona realizowana. W powieści "Balladyna" tytołowa bohaterka dąży do osiągnięcia władzy i bogactwa. Jej ambicja prowadzi do podstępnych i skrajnie egoistycznych działań, których kulminacją jest zbrodnia zabójstwa.
Piękno zewnętrzne Balladyny stoim w jaskrawej sprzeczności z kondycją duszy - złej i zepsutej. Balladyna jest zimna i bezwzględna. Postawiła sobie za cel dojście do władzy i podźwignięcie się z nędzy, w jakiej się wychowywała i nie cofnęła się przed niczym, aby ten cel osiągnąć. Nie szanowała swojej starej matki, lekceważyła siostrę, Alinę. Impuls do zbrodni pojawia się wraz z poznaniem pięknego i bogatego Kirkora. Balladyna postanowiła zdobyć serce księcia. Nie chcąc ryzykować rywalizacji z siostrą o względy księcia, poztanawia bez większych skrupułów zabić Alinę, Ewentualne wyrzuty sumienia tłumi bardzo szybko: Na niebie jest Bóg... zapomnę, że jest, będę żyła, jakby nie było Boga. Ale brak zasad i egoizm u Słowackiego znajduje sprawiedliwą karę. Zbrodnicza ambicja nie może przynieść dobra.

Adam Mickiewicz "Dziady"
W romantyzmie polskim postać Konrada z „Dziadów” Mickiewicza jest przykładem bohatera romantycznego, którego ambicja jest napędzana pragnieniem wolności i sprawiedliwości. Jego bunt przeciwko opresyjnym strukturom społecznym i politycznym stanowi odzwierciedlenie indywidualnej walki o samorealizację i niezależność.

- Bolesław Prus „Lalka”
- Stanisław Wokulski - postać ambitna, postać która wie, czego chce, z jakiego punktu startuje, co chce zrobić;

Postaci wyróżniające się nadzwyczajną ambicją i pracowitością nierzadko pojawiają się w literaturze. Ambicja to jeden z fundamentów ludzkiego działania, popychający jednostki do realizacji zamierzonych celów, mimo trudności i niepowodzeń. Jednak sama ambicja nie zawsze gwarantuje sukces — jej siła może być zarówno budująca, jak i destrukcyjna. Doskonałym tego przykładem są Stanisław Wokulski, bohater powieści pod tytułem „Lalka” . Stanisław Wokulski nie chciał życia, które prowadził jego ojciec. Choć pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej, marzył o zdobyciu wykształcenia. Początkowo obejmuje posadę subiekta, ale ambicja nie pozwalała Wokulskiemu poprzestać na pracy sprzedawcy. Podejmuje edukację, którą jednak przerywa z powodu udziału w powstaniu styczniowym. Gdy zrozumiał, że jedynie majątek pozwoli zbliżyć mu się do sfer arystokratycznych - w tym do uwielbianej romantyczną miłością Izabeli Łęckiej - postanowił - w sukcesem dzięki śmiałym decyzjom - pomnożyć majątek. Determinacja sprawia, że staje się jednym z najzamożniejszych mieszkańców Warszawy. Jednak ambicja, która pomogła mu osiągnąć sukces materialny, w sferze uczuciowej przyniosła tylko cierpienie.  Cena ambicji?...

- Mario Puzo „Ojciec Chrzestny”
- powieść Maria Puzo, pierwszy raz wydana w 1969 roku. Opowiada historię sycylijskiej rodziny mafijnej sprawującej rządy w Nowym Jorku. Akcja powieści obejmuje 10 lat, poczynając od zakończenia II wojny światowej, oraz retrospekcje. Centralną postacią jest Don Vito Corleone, założyciel rodziny i zarazem tytułowy Ojciec Chrzestny. W tak brutalnym i nieczystym środowisku istnieją pewne elementarne zasady - honor, szacunek i wierność Rodzinie. Dramatyczne historie zderzają się tu z brutalną codziennością przestępczego podziemia lat 40. w Ameryce. To wciągająca historia ludzkich nadziei i ambicji, lęków, słabości i dramatycznych wyborów.

- Honore de Balzac „Ojciec Goriot”
- Eugeniusz de Rastignac – bohater, który jest ambitny;
Zarówno w Ojcu Goriot jak i dzisiaj, ambicje i dążenie do sukcesu mogą czasami wpływać na moralność ludzi.
Postacie Balzaca podejmują nieuczciwe decyzje dla osiągnięcia swoich celów, podobnie jak współcześni ludzie mogą zmagać się z dylematami etycznymi w swoich działaniach.

Eugeniusz de Rastignac to jeden z głównych bohaterów powieści „Ojciec Goriot” Honoré de Balzaka, która została wydana w 1835 roku i opowiada historie mieszkańców dziewiętnastowiecznego Paryża. Eugeniusz jest młodym studentem prawa, który pochodzi z ubogiej, wiejskiej rodziny szlacheckiej, mieszkającej na południu Francji. Cechuje go energiczność i chęć działania. Pieniądze, które dostał od rodziny, nie pozwalają mu na godne życie. Ma jednak nadzieję, że uda mu się zarobić duże pieniądze w krótkim czasie i dostać się na salony paryskiej elity. W PAryżu zauważa demoralizację szlachty, jej życie fałszywe, obłudne i pełne intryg. Postanawia wyrwać się z błędnego koła i przełamać stereotyp szlachcica, który do bogactwa dochodzi w sposób nieuczciwy. Ale czy to jest możliwe?... Sytuacja zmienia się, kiedy poznaje Delfinę de Nucingen, córkę Goriota i żonę barona Nucingena. Zakochuje się w niej, jednak nie ma zamiaru wiązać się z kobietą na stałe. Korzysta z jej majątku i tego, że kobieta sama oferuje mu drogie podarunki. Ostatnim przebłyskiem dawnego systemu wartości Rastignac'a są relacje z Goriot - wspiera go bezinteresowanie, pomaga w leczeniu, pokrywa wreszcie koszty pogrzebu. I jest to ostatni etap wierności etyce przeswojonej w młodości. Po śmierci przyjaciela Eugeniusz rozumie, że w Paryżu nie ma już żadnej osoby, która mogłaby trzymać go w ryzach dawnych wartości. Postanawia oddać się paryskiemu życiu w pełni, nie mając skrupułów i moralności. Nie opiera się już demoralizacji arystokracji ze stolicy, ponieważ nie widzi w tym już sensu. Woli wsiąknąć w to środowisko, wiedząc, że jedynie to może przynieść mu zysk.

- podsumowanie odcinka przez eksperta.

NAWIĄZANIE DO UTWORÓW LITERACKICH

Bolesław Prus „Lalka”
Wiliam Szekspir „Makbet”
Juliusz Słowacki „Balladyna”
Honoriusz Balzak „Ojciec Goriot”

---

ALFABET - ODCINKI

Przyjaźń Porażka Mądrość Tęsknota Liberalizm Laicyzm Uprzejmość Fantastyka Groteska Ekscentryzm Kontrkultura Romantyzm Życie Prawda Natura Cuda Prowincja - ujęcie drugie Historia Miasto Bieda Prowincja - ujęcie pierwsze Światło Modlitwa Piękno Tłum Starość Małżeństwo Jaźń Niewiara Ciało Sztuka Rytuał Świętość Samotność Humor Dzieciństwo bezczelność Śmierć Ironia Codzienność Patos Tragizm Ideologia CYNIZM OBOJĘTNOŚĆ UWAŻNOŚĆ Ojczyzna OJCOSTWO Dzikość Nienawiść Gościnność NADZIEJA DIALOG AMBICJA miłosierdzie dewocja wstyd gniew praca zabawa szczęście melancholia rozpacz głupota

STRONA GŁÓWNA ALFABETU LITERATURY POLSKIEJ

WIĘCEJ O PROJEKCIE

ALFABET, czyli...

Po dzieła literatury polskiej sięgać można z wielu powodów – obowiązku szkolnego, pasji czytelniczej, kontemplacji piękna wyrażonego w sztuce. Jednym z powodów zainteresowania może być próba znalezienia odpowiedzi na pytania odwiecznie i uniwersalnie ważne – czym są i jak mogą realizować się idee z którymi obcujemy na co dzień, stanowiące element naszych moralnych wyborów. Altruizm, bohaterstwo, cnota… układają się w alfabet wartości.

W tym aspekcie w polskiej literaturze możemy znaleźć różnorodność interpretacji, historycznych odniesień i form wyrazu, które świadczą o bogactwie rodzimej kultury budującej w ciągu wieków naszą narodową tożsamość, jej odniesień do światowego dorobku cywilizacyjnego, a w nim twórczego dyskursu, którego zawsze byliśmy aktywnym uczestnikiem. Inspiracja płynąca z literackich wzorców daje bezpośredni emocjonalny impuls do osobistej refleksji odbiorcy, systematyzuje wiedzę o historii idei, procesach kulturowych i pozwala zrozumieć zjawiska historyczne, których emanacją są literackie dzieła. Polska twórczość literacka daje cały wachlarz odpowiedzi na nurtujące nas dylematy zarówno moralne jak związane z narodową tożsamością. Pozostaje jednak pytanie, gdzie ich szukać?

WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW

Projekt „Alfabet literatury Polskiej” zakładając synkretyczną prezentację w twórczości polskich pisarzy ważnych dla każdego z nas idei, odpowiada na to pytanie w przystępnej i atrakcyjnej formie. Stanowi swoisty drogowskaz w świecie pełnym informacyjnego chaosu i wątpliwych ideałów. Naukowcy, literaturoznawcy, przedstawiciele środowisk akademickich zgodnie z przyjętym porządkiem alfabetycznym, prezentują odbiorcom projektu przekrojową panoramę dzieł literackich, w których podejmuje się tematykę idei i zjawisk z nimi związanych.

Projekt adresowany jest do wszystkich grup wiekowych, ze szczególnym akcentem na młodzież uczącą się, dzięki czemu stanowi materiał uzupełniający programy kształcenia w zakresie języka i literatury polskiej. W zamyśle przeznaczony jest w równej mierze dla odbiorców w Polsce, jak też Polonii i Polaków poza granicami kraju.

CELE PROJEKTU
Cele projektu "Alfabet literatury polskiej" to:

1. Popularyzacja i upowszechnienie dorobku polskiej literatury w ujęciu odpowiadającym współczesnym trendom cywilizacyjnym koncentrującym się na pojęciach – ideach, aktualnych w bieżącym dyskursie kulturowym – w Polsce i za granicą, w środowiskach polskich i polonijnych oraz środowiskach autochtonicznych miejsc zamieszkania naszych rodaków.
2. Zainteresowanie polskiej młodzieży w kraju i za granicą polską kulturą wyrażoną w rodzimych dziełach literackich, odpowiadającą na uniwersalne pytania jakie stawia sobie dorastające pokolenie.
   Tym samym dostarczenie argumentów w potencjalnej dyskusji o wartości polskiej kultury.
3. Budowanie tożsamości i dumy narodowej poprzez wskazanie i omówienie literackich źródeł specyficznie polskich, a zarazem uniwersalnie ważnych, bo osadzonych w globalnym dorobku cywilizacyjnym.
4. Dostarczenie materiałów uzupełniających proces kształcenia w zakresie literatury i języka polskiego dla szkół i ośrodków edukacyjnych w kraju i za granicą
5. Popularyzacja czytelnictwa w języku polskim i nauki języka
6. Pobudzenie dyskusji nad polskim dorobkiem literackim w aspekcie historii idei

ODBIORCA PROJEKTU
Grupę docelową stanowią:

1. Polonia i Polacy poza granicami kraju – w szczególności polskie szkoły, ośrodki kultury polskiej, organizacje polskie i polonijne na obczyźnie
2. Polacy w kraju – w szczególności młodzież kształcąca się na poziomie średnim i wyższym, jako materiał uzupełniający do zajęć z literatury i języka polskiego
3. Ośrodki naukowe i badawcze w Polsce i za granicą zajmujące się literaturą polską (listy dialogowe w językach obcych umożliwią zrozumienie obcokrajowcom)
4. Instytucje rządowe w gestii których leży upowszechnianie polskiej kultury i dziedzictwa narodowego oraz oświata polska
5. Instytucje pozarządowe zainteresowane tematyką projektu

ALFABET JĘZYKA POLSKIEGO
Projekt dofinansowany przez Instytut Rozwoju Języka Polskiego
ze środków Ministra Edukacji Narodowej

Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem IRJP ani MEN